Gazze yeniden inşası, günümüzün en acil küresel sorunlarından biri haline geliyor. 2023 Ekim’inden beri süren çatışmalar, bölgede büyük bir yıkıma yol açtı ve şimdi barış anlaşmalarıyla birlikte toparlanma süreci başlıyor. Uzmanlar, bu süreçte Filistinli bilim insanlarının liderlik rolü oynamasının şart olduğunu vurguluyor. Yerel uzmanlar olmadan yapılan planlar, sürdürülebilir başarı getirmeyebilir (Catanzaro, 2025). Bu makale, savaşın etkilerini, eğitim ve sağlık krizlerini inceleyerek, özgün bir bakışla yeniden inşanın yollarını tartışıyor.
Savaşın Yıkıcı Etkileri
Altyapı ve Çevre Zararı
Gazze’de savaş, fiziksel altyapıyı neredeyse tamamen yok etti. Hastaneler, su sistemleri ve sanitasyon tesisleri büyük hasar gördü. Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), 2025 Eylül raporunda, çatışmaların çevre kirliliğini artırdığını belirtiyor. Örneğin, 40 milyon ton enkaz, toprak ve su kaynaklarını zehirliyor (UNEP, 2025). Bu durum, halk sağlığını tehdit ediyor ve yeniden inşayı zorlaştırıyor. Uzmanlar, enkaz kaldırma maliyetinin milyarlarca doları bulacağını tahmin ediyor.
Çevre zararı, uzun vadeli etkiler yaratıyor. Savaş sırasında salınan karbon emisyonları, birçok ülkenin yıllık toplamını aşıyor. Guardian’ın 2025 Mayıs haberine göre, Gazze’nin elektrik ihtiyacı dizel jeneratörlere dayanıyor ve bu da 130.000 ton sera gazı üretiyor (Guardian, 2025). Yerel bilim insanları, bu kirliliği izleyerek çözüm önerileri sunabilir. Ancak, dış müdahaleler bu yerel bilgiyi göz ardı ederse, sorunlar kronikleşir.
Sağlık ve Beslenme Krizi
Gazze’de çocuklar arasında yetersiz beslenme (malnütrisyon) hızla artıyor. Lancet dergisinin 2025 Ekim sayısında yayınlanan bir çalışma, beş yaş altı 55.000 çocuğun akut malnütrisyon yaşadığını gösteriyor (The Lancet, 2025). Savaş kısıtlamaları, yardım girişini engelledi ve kıtlık yarattı. UNRWA verilerine göre, 2024 Ocak-Ağustos arası taramalarda, çocukların yarısı açlık çekiyordu.
Bu kriz, psikolojik etkileri de beraberinde getiriyor. UNICEF’in 2025 Eylül raporu, malnütrisyonun hastalıkları artırdığını ve nesil kaybına yol açtığını belirtiyor (UNICEF, 2025). Filistinli doktorlar, yerel verilerle müdahale stratejileri geliştiriyor. Örneğin, terapötik gıdalarla tedavi programları uygulanıyor. Yeniden inşada, bu uzmanların rolü, sağlık sistemini güçlendirmek için kritik öneme sahip.
Eğitim Sisteminin Durumu
Yıkılan Kampüsler ve Kesintiler
Gazze’deki yüksek öğretim kurumları ağır darbe aldı. UNESCO’ya göre, kampüslerin dörtte üçü hasarlı veya yıkılmış durumda ve 88.000 öğrenci eğitimine ara verdi (UNESCO, 2025). Savaş, 2.200’den fazla eğitim personelini öldürdü. Bu, bölgenin entelektüel kapasitesini zayıflatıyor.
Çevrimiçi eğitim, geçici bir çözüm sunuyor. Ancak, elektrik kesintileri ve yerinden edilme bunu zorlaştırıyor. University World News’in 2025 Mayıs makalesinde, Gazze üniversitelerinin 100.000 öğrenciye uzaktan eğitim vermeye çalıştığı belirtiliyor (University World News, 2025). Filistinli akademisyenler, bu süreçte direnç gösteriyor ve uluslararası konferanslara katılarak bağlantılarını koruyor.
Ruh Sağlığı ve Destek İhtiyaçları
Öğrenciler ve personel arasında travma yaygın. Bir araştırma, savaş sonrası ruh sağlığı desteğinin eğitim devamlılığı için zorunlu olduğunu gösteriyor (MECP, 2025). Gazze’de, akademisyenler kendi aralarında destek grupları kuruyor. Örneğin, Glasgow Üniversitesi’nde düzenlenen bir konferans, Gazze’li araştırmacıların deneyimlerini paylaştı (Phipps, 2024).
Yeniden inşada, burslar ve ziyaret programları önemli. Islamic University of Gaza’dan uzmanlar, ücret desteği çağrısı yapıyor. Bu, üniversitelerin hayatta kalmasını sağlar ve yerel liderliği güçlendirir (Al-Mqadma, 2025).
Filistinli Uzmanların Rolü
Yerel Bilgi ve Karar Alma
Filistinli bilim insanları, Gazze yeniden inşasında vazgeçilmez. Onlar, toprak ve toplum yapısını en iyi bilenler. Naomi Rintoul-Hynes, savaşın çevresel etkilerini incelerken, yerel girdinin şart olduğunu söylüyor (Rintoul-Hynes, 2025). Dış planlar, bu bilgiyi dışlarsa başarısız olur.
Vaka çalışmaları bunu doğruluyor. Örneğin, Resilience in the Rubble raporu, Gazze üniversitelerinin ihtiyaçlarını listeliyor ve yerel öncelikleri vurguluyor (Al-Mqadma et al., 2025). Bu rapor, online eğitim ve ruh sağlığı desteğini öneriyor.
Özgün Katkılar ve Trendler
Güncel trendler, dekolonize yaklaşımları teşvik ediyor. Al Jazeera’nın 2025 Ekim opinionsunda, Trump planına alternatif olarak Filistinli liderlik öneriliyor (Al Jazeera, 2025). Yerel bilim insanları, sürdürülebilir tarım ve su yönetimi projeleriyle katkı sağlıyor. Bu, dış yardımların yerel ihtiyaçlarla uyumunu artırır.
Karşılaştırmalı olarak, Gulf ülkeleri ve Türkiye’nin yardımları sınırlı kalıyor. Heleta’nın çalışması, yıllık 20 milyon dolarlık yardımın yetersiz olduğunu gösteriyor (Heleta, 2025). Filistinli uzmanlar, bu fonları etkili kullanmak için planlar geliştiriyor.
Uluslararası Planlar ve Eleştiriler
Trump’ın Ateşkes Planı
Trump’ın 2025 planı, Hamas’ın silahsızlanması ve uluslararası bir komiteyi içeriyor. BBC’ye göre, bu planın ilk aşaması onaylandı ancak detaylar belirsiz (BBC, 2025). Komite, Filistinli ve uluslararası uzmanlardan oluşacak ama yerel liderlik eksik eleştiriliyor.
Uzmanlar, bu “teknokratik” yapıyı sorguluyor. Sultan Barakat, işgal yönetimi gibi görülürse katılımın düşük olacağını uyarıyor (Barakat, 2024). Reuters, Filistin Otoritesi’nin rolünün sınırlı kaldığını belirtiyor (Reuters, 2025).
Alternatif Yaklaşımlar ve Öneriler
Arab Planı, yerel kurumları ön plana çıkarıyor. UN’un 2025 raporu, 47.000 ölümün ardından yeniden inşayı 5 yılda planlıyor (UN, 2025). Bu, yerinden edilme olmadan ilerlemeyi hedefliyor. Filistinli bilim insanları, bu planlarda danışmanlık yaparak katkı sağlayabilir.
Carnegie Endowment’ın analizi, felaket kapitalizmini eleştiriyor ve yerel ajansı vurguluyor (Carnegie, 2025). Bu, Gazze için özgün bir model sunuyor.
Geçmiş Deneyimlerden Dersler
Irak Yeniden İnşası Örneği
Irak’ın 2003 sonrası deneyimi, Gazze için uyarıcı. Milton, yerel profesörlerin dışlandığını ve bunun başarısızlığa yol açtığını söylüyor (Milton, 2025). New York Times, dış danışmanların yetersiz kaldığını belirtiyor (NYT, 2023).
Güvenlik, ekonomik gelişmeden önce gelmeli. JSTribune, yolsuzluğun önlenmesini öneriyor (JSTribune, 2025). Bu dersler, Gazze’de yerel liderliği zorunlu kılıyor.
Diğer Çatışma Sonrası Örnekler
IDS’nin 2024 raporu, şeffaflık ve yerel katılımın başarı getirdiğini gösteriyor (IDS, 2024). Gazze’de, eğitim reformu için deradikalizasyon programları öneriliyor (Svetlova, 2025). Bu, nesil kaybını önler.
Gelecek Öngörüleri ve Öneriler
Sürdürülebilir Yeniden İnşa Stratejileri
Gazze yeniden inşası, 50 milyar doları aşabilir. Wiley’nin 2025 makalesi, su ve enerjiye odaklanmayı tavsiye ediyor (Wiley, 2025). Filistinli bilim insanları, çevresel iyileşmeyi yönetebilir.
Uluslararası destek, burslar ve konferanslarla güçlenmeli. Science dergisi, Gazze’li akademisyenlere fırsatlar yaratıldığını belirtiyor (Science, 2024).
Toplumsal ve Ekonomik İyileşme
Ruh sağlığı programları, eğitimle entegre edilmeli. BMJ’ye göre, malnütrisyon tedavisi yerel verilere dayanıyor (BMJ, 2025). Gelecekte, Gazze’nin kendi ayakları üzerinde durması için yerel liderlik şart.
Sonuç olarak, Gazze yeniden inşası, Filistinli bilim insanlarının öncülüğünde ilerlemeli. Savaşın yaraları, yerel bilgiyle sarılabilir ve sürdürülebilir bir gelecek yaratılabilir. Okuyucular, uluslararası yardımlarda yerel katılımı desteklemeli. Gelecekte, barış odaklı modeller, benzer krizleri önleyebilir (Williamson, 2025).
Kaynakça:
- Al Jazeera. (2025, October 8). A decolonised alternative to Trump’s Gaza peace plan. https://www.aljazeera.com/opinions/2025/10/8/a-decolonised-alternative-to-trumps-gaza-peace-plan
- Barakat, S. (2024). Gaza: Leadership and reconstruction for the day after. Hamad Bin Khalifa University Press.
- BBC. (2025, October 9). Donald Trump’s 20-point Gaza peace plan in full. https://www.bbc.com/news/articles/c70155nked7o
- BMJ. (2025, October 8). Gaza: Over 50 000 preschool children are acutely malnourished. https://www.bmj.com/content/391/bmj.r2137
- Carnegie Endowment. (2025, July 24). Disaster Capitalism and the Postwar Plans for Gaza. https://carnegieendowment.org/research/2025/07/destruction-disempowerment-and-dispossession-disaster-capitalism-and-the-postwar-plans-for-gaza?lang=en
- Catanzaro, M. (2025, October 8). Rebuilding Gaza: don’t sideline Palestinian scientists, say experts. Nature. https://doi.org/10.1038/d41586-025-03324-w
- Guardian. (2025, May 30). Carbon footprint of Israel’s war on Gaza exceeds that of many entire countries. https://www.theguardian.com/world/2025/may/30/carbon-footprint-of-israels-war-on-gaza-exceeds-that-of-many-entire-countries
- Heleta, S. (2025). Post-conflict higher education in Gaza [Unpublished manuscript]. Nelson Mandela University.
- IDS. (2024, September 5). Lessons from Post-war Reconstruction Programmes. https://www.ids.ac.uk/publications/lessons-from-post-war-reconstruction-programmes/
- JSTribune. (n.d.). Lessons for Postwar Gaza from the American Experiences in Iraq. https://jstribune.com/neumann-lessons-for-postwar-gaza/
- MECP. (2025, June 20). The impact of Gaza war: online educational challenges and mental health. https://mecp.springeropen.com/articles/10.1186/s43045-025-00542-w
- Milton, S. (2025). Reconstruction efforts after conflicts. Center for Conflict and Humanitarian Studies.
- NYT. (2023, October 16). I Saw What Happened to America’s Postwar Plans for Iraq. https://www.nytimes.com/2023/10/16/opinion/israel-gaza-iraq-iran.html
- Reuters. (2025, October 9). Palestinian Authority plans for major role in post-war Gaza. https://www.reuters.com/world/europe/palestinian-authority-plans-major-role-post-war-gaza-despite-us-blueprint-2025-10-09/
- Rintoul-Hynes, N. (2025). Environmental impact on Gaza. Canterbury Christ Church University.
- Science. (2024, April 8). Efforts to support Palestinian scientists struggle with the realities of war. https://www.science.org/content/article/efforts-support-palestinian-scientists-struggle-realities-war
- Svetlova, K. (2025). Deradicalization in the Middle East and Lessons for Gaza’s Future. https://jstribune.com/svetlova-deradicalization-in-the-middle-east/
- The Lancet. (2025, October 8). Assessment of malnutrition in preschool-aged children. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(25)01820-3
- UN. (2025). Palestine Early Recovery, Reconstruction, and Development of Gaza. https://www.un.org/unispal/wp-content/uploads/2025/03/Arab-Proposal-compressed.pdf
- UNESCO. (2025). In Gaza, UNESCO supports students amid a devastated education. https://www.unesco.org/en/articles/gaza-unesco-supports-students-amid-devastated-education-landscape
- UNEP. (2025, September 23). Environmental damage in Gaza Strip harming human health. https://www.unep.org/news-and-stories/press-release/environmental-damage-gaza-strip-harming-human-health-threatening
- UNICEF. (2025, September 11). Devastating rate of child malnutrition in the Gaza Strip. https://www.unicef.org/press-releases/devastating-rate-child-malnutrition-gaza-strip-august-surpasses-july-record
- University World News. (2025, May 28). Rebuilding Gaza’s higher education: Lessons from the void. https://www.universityworldnews.com/post.php?story=20250527163323968
- Wiley. (2025, August 13). The Reconstruction and Rehabilitation of Gaza. https://doi.org/10.1002/waf2.70014
- Williamson, B. (2025). Palestinian higher education. Durham University.
