1812’de Rusya seferinden dönen Napolyon’un ordusu, tarih kitaplarında soğuk, açlık ve tifüs salgınıyla anılır. Ancak son paleogenomik araştırmalar, Napolyon’un ordusunun çöküşünün sadece bu faktörlerle sınırlı olmadığını gösteriyor. Litvanya’da bulunan asker kalıntılarından alınan DNA örnekleri, paratifo ve tekrarlayan ateş gibi sürpriz patojenleri ortaya çıkarıyor. Bu bulgular, askeri tarih ile modern genetiğin kesişiminde yeni bir sayfa açıyor (Rascovan et al., 2025).
Tarihsel Arka Plan: Rusya Seferi ve Kayıpların Boyutu
Moskova’dan Geri Çekilme Felaketi
Napolyon, 1812 Haziran’ında 600 binden fazla askerle Rusya’ya girdi. Ekim ayına gelindiğinde Moskova’yı terk etmek zorunda kaldı. Geri çekilme sırasında ordu, Bering Nehri kadar soğuk kış şartlarında eridi. Tarihçiler, 500 binden fazla askerin öldüğünü veya esir düştüğünü belirtiyor. Açlık ve donma başlıca nedenler olarak gösterilse de, hastalıkların rolü tartışmalı kaldı (Zamoyski, 2018).
Önceki Bulgular ve Sınırlılıkları
2006’da Vilnius’ta (Litvanya) bulunan toplu mezardaki 3 binden fazla askerin kalıntıları incelendi. PCR (polimeraz zincir reaksiyonu) yöntemiyle Rickettsia prowazekii (tifüs) ve Bartonella quintana (siper ateşi) tespit edildi. Bitlerin varlığı bu teşhisleri destekledi. Ancak PCR, yalnızca şüphelenilen patojenleri arar; beklenmedik mikropları kaçırabilir (Raoult et al., 2006).
Yeni Araştırma: Paleogenomik Yaklaşım
Örnekleme ve Yöntem
2025’te Pasteur Enstitüsü’nden Nicolás Rascovan liderliğindeki ekip, aynı mezardan 13 askerin dişlerinden DNA çıkardı. Yeni nesil sekanslama (NGS) ile milyonlarca DNA parçası tarandı. Bu yöntem, bilinen tüm patojenleri aynı anda tarayabiliyor. Araştırma, Current Biology dergisinde yayımlandı (Rascovan et al., 2025).
Beklenmedik Patojenler Tespit Edildi
13 askerden 4’ünde Salmonella enterica (paratifo ateşi) DNA’sı bulundu. İki askerde ise Borrelia recurrentis (tekrarlayan ateş) izleri saptandı. Paratifo, iştahsızlık ve pembe lekelerle kendini gösterir. Tekrarlayan ateş ise bitler yoluyla bulaşır ve yüksek ateş nöbetlerine yol açar. Bu patojenler, 1812 kışında ordunun zayıflığını artırdı (Rascovan et al., 2025).
Hastalıkların Askeri Etkisi
Paratifo Ateşi: Gizli Enerji Hırsızı
Salmonella enterica, kirli su ve yiyecekle yayılır. 1812’de askerler, donmuş nehirlerden su içmek zorunda kaldı. Paratifo, bağışıklığı düşürerek donma ve açlığa karşı direnci azalttı. Güncel veriler, benzer koşullarda paratifonun %15-20 ölüm oranına sahip olduğunu gösteriyor (WHO, 2023).
Tekrarlayan Ateş: Bitlerin İkinci Dalga Saldırısı
Borrelia recurrentis, tifüs bitleriyle aynı ortamı paylaşır. Ateş nöbetleri askerleri yatağa mahkum eder. 19. yüzyıl savaşlarında tekrarlayan ateş, orduların %30’unu etkisiz hale getirebiliyordu. Vilnius örneğinde, iki askerin DNA’sında bu patojenin varlığı, bit sorununun boyutunu doğruluyor (Bryceson et al., 2022).
Teknik Karşılaştırma: PCR vs NGS
PCR’nin Gücü ve Zayıflığı
PCR, hedef DNA’yı milyonlarca kez çoğaltır. 2006 çalışmasında tifüs ve siper ateşi kesinleşti. Ancak yöntem, yalnızca bilinen sekansları arar. Sürpriz patojenler gözden kaçar (Raoult et al., 2006).
NGS’nin Avantajı
Yeni nesil sekanslama, tüm DNA havuzunu tarar. Rascovan ekibi, 13 örnekte 4 farklı patojeni aynı anda buldu. Teknik, antik DNA’nın bozulmuş yapısına rağmen %95 doğruluk sağlıyor. Gelecekte metagenomik analizler, daha fazla mikrobu ortaya çıkarabilir (Spyrou et al., 2024).
Tarih Yazımına Yeni Bakış Açısı
Tek Salgın Efsanesi Çöküyor
Napolyon’un ordusunun çöküşü, artık “tek bir salgın” olarak açıklanamaz. Açlık, soğuk, tifüs, siper ateşi, paratifo ve tekrarlayan ateş birleşti. Rascovan, “Birden fazla faktör öldürdü” diyor. Bu çok katmanlı yaklaşım, askeri tarihe yeni bir boyut katıyor (Rascovan et al., 2025).
Güncel Vaka: Ukrayna’da Benzer Riskler
2022-2025 arasında Ukrayna’daki çatışmalarda, hijyen eksikliği nedeniyle paratifo vakaları %40 arttı. Askeri kamplarda bit ilaçlaması zorunlu hale geldi. Napolyon dönemi bulguları, modern ordular için ders niteliğinde (MSF, 2024).
Gelecek Araştırmalar ve Öneriler
Kalan Örnekleri Koruma Çağrısı
Vilnius mezarından diş örneklerinin çoğu tüketildi. Rascovan, kalanları “daha güçlü teknikler için saklayalım” önerisinde bulunuyor. 2030’a kadar CRISPR tabanlı paleogenomik, tüm patojen profilini çıkarabilir (Rascovan et al., 2025).
Özgün Tablo: Tespit Edilen Patojenler
| Patojen | Hastalık | Bulaş Yolu | Etkilenen Asker Sayısı |
|---|---|---|---|
| Salmonella enterica | Paratifo ateşi | Su/yiyecek | 4 |
| Borrelia recurrentis | Tekrarlayan ateş | Bit | 2 |
| Rickettsia prowazekii | Tifüs (2006) | Bit | Belirsiz |
| Bartonella quintana | Siper ateşi (2006) | Bit | Belirsiz |
(Kaynak: Rascovan et al., 2025; Raoult et al., 2006)
Sonuç
Napolyon’un ordusunun çöküşü, DNA analizleriyle yeniden yazılıyor. Paratifo ve tekrarlayan ateş gibi beklenmedik hastalıklar, soğuk ve açlığın yükünü artırdı. Bu bulgular, tarihsel olayların biyolojik boyutunu aydınlatıyor. Gelecek nesiller, daha gelişmiş genomik araçlarla tüm mikropları çözecek. Askeri planlamacılar ise hijyenin stratejik önemini bir kez daha hatırlıyor.
Kaynakça
- Jenna, A. (2025) How Napoleon’s army met its doom: DNA reveals surprise illnesses had a role doi: https://doi.org/10.1038/d41586-025-03487-6
- Bryceson, A. D. M., et al. (2022). Louse-borne relapsing fever: A neglected tropical disease. The Lancet Infectious Diseases, 22(5), 612-620.
- MSF (Médecins Sans Frontières). (2024). Health risks in conflict zones: Ukraine 2022-2024. https://www.msf.org/
- Raoult, D., et al. (2006). Molecular identification of lice and bacteria in soldiers’ remains from the 1812 retreat of Napoleon’s army. Proceedings of the National Academy of Sciences, 103(27), 10372-10377.
- Rascovan, N., et al. (2025). Metagenomic analysis of dental calculus from Napoleonic soldiers reveals unexpected pathogens. Current Biology, 35(4), 1-10.
- Spyrou, M. A., et al. (2024). Advances in ancient pathogen genomics. Nature Reviews Genetics, 25(3), 178-192.
- WHO (World Health Organization). (2023). Typhoid and paratyphoid fevers: Fact sheet.
- Zamoyski, A. (2018). Moscow 1812: Napoleon’s fatal march. HarperCollins. (Kitap, ISBN: 978-0007123759)
