Günlük yaşamımızın vazgeçilmez bir parçası olan tesisat, Türk Dil Kurumu tanımına göre belirli bir işin yürütülmesi için gerekli araçların uygun şekilde yerleştirilmesi ve bu araçların tamamıdır. Konforlu, sağlıklı ve güvenli bir yaşam alanı yaratmanın temel taşı olan tesisat, binaların adeta damar sistemi gibidir.
Tesisat kavramı, insanların temel ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yapılara entegre edilen tüm sistemleri kapsar. Temiz su temini, atık su tahliyesi, ısıtma-soğutma, havalandırma, doğalgaz dağıtımı ve yangın güvenliği gibi birçok farklı alanı içine alır.
Tesisat Türleri ve Kategorileri
Tesisat sistemleri genel olarak iki ana başlık altında toplanır:
- Sıhhi tesisat (temiz su ve pis su sistemleri)
- Isıtma tesisatı
- Soğutma tesisatı
- İklimlendirme sistemleri
- Yangın söndürme tesisatı
- Klima tesisatı
- Doğalgaz tesisatı
- Güneş enerjisi sistemleri
- Asansör tesisatı
- Basınçlı hava tesisatı
2. Elektrik Tesisatı
- Güç dağıtım sistemleri
- Reaktif güç kompanzasyonu
- Jeneratör ve yedek güç sistemleri
Tesisatın Tarihsel Yolculuğu
Tesisat teknolojisinin kökeni, insanlığın yerleşik hayata geçişiyle başlar. Neolitik Dönem’de köylere su sağlamak için açılan kuyular, tesisat tarihinin ilk örneklerindendir. O dönemde ev içi borulama sistemi bulunmazken, atık sular açık kanallarla yerleşim yerlerinden uzaklaştırılırdı.
Mezopotamya uygarlıkları, pişmiş toprak borular ve erken kanalizasyon sistemleriyle önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Hammurabi Kanunları’nda bile su altyapısıyla ilgili maddeler yer alması, bu konunun o dönemde ne kadar ciddiye alındığını gösterir. Antik Mısır’da ise bakır boruların ilk kez firavun sarayları ve tapınaklarda kullanıldığı bilinmektedir.
Avrupa’da ise Antik Yunan döneminde Girit’teki Knossos Sarayı’nda M.Ö. 1700’lere tarihlenen sifonlu tuvalet sistemleri ve planlı yağmur suyu drenajı dikkat çeker.
Ancak tesisat tarihinin altın çağı hiç şüphesiz Roma İmparatorluğu dönemidir. Kilometrelerce uzaktan su getiren su kemerleri (aqueduct), kurşun ve seramik borularla yapılan düzenli iç dağıtım sistemleri, Cloaca Maxima adlı hâlâ kısmen çalışan kanalizasyon şebekesi ve hypocaust adı verilen yerden ısıtma sistemi, Roma’nın dünyaya bıraktığı en büyük miraslardandır. Hamam kültürü, umumi çeşmeler ve şadırvanlar da Roma’dan günümüze ulaşan tesisat geleneklerindendir.
Orta Çağ’da Tesisatın Durumu
Roma İmparatorluğu’nun çöküşüyle birlikte Avrupa, tesisat konusunda büyük bir gerileme yaşadı. Kavimler Göçü’nün yol açtığı kaos ortamında kanalizasyon ve su dağıtım sistemleri büyük ölçüde terk edildi. Avrupa karanlık bir döneme girerken, İslam dünyası bu alanda büyük ilerleme kaydetti.
Kurtuba, Şam ve Bağdat gibi şehirlerde gelişmiş yer altı kanalları, künk borular ve taş boru sistemleri kullanıldı. Avlulu evlerde su ve atık yönetimi son derece ileri seviyedeydi. Türk tarihinde ise özellikle yerleşik hayata geçen Uygurlar ve ardından Osmanlı İmparatorluğu tesisat alanında önemli eserler bırakmıştır.
Osmanlı’da Tesisat Sanatı
Osmanlı şehirciliğinin en parlak örneklerinden biri su ve ısıtma tesisatıdır. Mimar Sinan’ın eseri Kırkçeşme Su Tesisleri, su kemerleri, mahalle çeşmeleri, sebiller ve şadırvanlar ile İstanbul’a düzenli su dağıtımı sağlanmıştır. Pişmiş toprak künk borular yaygın olarak kullanılırken, Bizans’tan kalan altyapı da geliştirilerek kullanılmıştır.
Isıtma sistemlerinde ise saraylardaki külhanlar ve erken kalorifer sistemleri dikkat çeker. Türk hamamlarındaki su ısıtma, buhar dolaşımı ve drenaj sistemleri, dönemin en ileri teknolojileri arasındaydı.
Modern Tesisatın Doğuşu
Sanayi Devrimi ile birlikte dökme demir borular, basınçlı su pompaları ve modern kanalizasyon şebekeleri yaygınlaştı. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Avrupa ve ABD şehirlerinde içme suyu ile atık su sistemleri birbirinden tamamen ayrıldı. 1890’lardan itibaren ise radyatörlü sıcak su ısıtma sistemleri evlere girmeye başladı.
20. yüzyıl, mekanik tesisatın müstakil bir mühendislik dalı haline geldiği dönem oldu. PVC, PPRC, bakır ve çelik borular geliştirildi. Yangın sprinkler sistemleri, modern HVAC (ısıtma, havalandırma, klima) teknolojileri ve kombi sistemleri standart haline geldi.
Günümüzün Akıllı Tesisat Sistemleri
21. yüzyılda ise tesisat, akıllı bina otomasyonu ve IoT teknolojileriyle bambaşka bir boyuta taşındı. Enerji verimliliği, depreme dayanıklı esnek bağlantılar, yüksek basınçlı polimer borular ve uzaktan kontrol edilebilen sistemler artık yeni yapıların vazgeçilmez unsurlarıdır.
Sonuç olarak, görünmez kahraman olarak nitelendirebileceğimiz tesisat sistemleri olmadan modern hayat mümkün değildir. İnsanlık tarihinin her döneminde gelişen bu sistemler, bugün yaşam alanlarımızın konforunu, sağlığını ve güvenliğini sağlayan temel altyapıyı oluşturmaya devam etmektedir.
