Bugünkü Özbekistan

Bugünkü Özbekistan Amuderya ve Sirderya nehirleri arasında yer alan Özbekistan 447,6 bin Km2. yüz ölçümüne sahip bir ülkedir. 27 Ekim 1924’te kurulmuştur, başkenti 2 milyon nüfuslu Taşkent’tir. Ülkenin toplam nüfusu 26 milyondur. Özbekistan’da 130 etnik gurup barış içinde yaşamaktadır. Bu nüfusun yüzde sekseni Özbek asıllıdır. Sonra sırasıyla yüzde 8 Ruslar ve yüzde ile 4 Tacik’ler geliyor, Diğer etnik guruplar Kırım ve Kazan Tatar’ları, Stalin döneminde getirilmiş Koreliler, Azeri’ler, ,Stalin’in sürgün ettiği Ahıska Türkleri, Alman’lar, Çeçen’ler, Batumlu Lazlar. Bilhassa Taşkent için milletler mozağiyi diyebiliriz. İdari yapı bakımından özerk bir cumhuriyet (Karakalpakistan)  ve 12 vilayetten oluşur. Bunlar, Andican, Buhara, Cizah, Kaşk-ı Derya, Fergana, Namangan, Semerkand, Surhaderya, Siriderya, Taşkent, Harezm ve Nevai.

Din bakımından halk Müslüman ve Sünni mezhebindedir. Cami sayısı az olup, yaşlılar ve gençler gitmektedir. Yönetim tarafından yeni inşa edilen Camiler eski Özbek Mimarisinin izlerini taşımaktadır. Milli kahramanları bizim Timurlenk dediğimiz Emir Timur’dur. Diğer tarihi şahsiyetleri Şahruh, Hüseyin Baykara, Babür Şah ve Dünyaca ünlü Astronom/hükümdar Uluğ Bek’dir. Edebiyat dünyasında ise Alişir Novai şiirleriyle tüm dünyada tanınmaktadır. Ömer Hayyam bu topraklarda yaşamıştır. Zorunlu eğitim süresi 11 yıldır.

Okuma yazma bilmeyene rastlamak mümkün değildi. Ülkede 46 üniversite, 9 bin orta öğretim kurumu, 300 teknik okul vardır. Kültürel altyapı oldukça gelişmiştir. Opera ve bale binaları, tiyatrolar, müzeler, sanat galerileri oldukça fazladır. Kentlerin genel görünümü; iki yanı ulu çınar ağaçlı geniş ve düzenli caddeler, dışı anıtsal bir görünüm sergileyen düzgün taş binalar şeklindedir. Kent içi ulaşım, metro, raylı tramvay, troleybüs ile sağlanır. İller ve fabrikalar arasında ulaşım ağırlıklı olarak tren ile sağlanır.

Kadınlar, pazarın hâkim gücüdür. İş hayatının her kademesinde kadınları görebilirsiniz. Yirmi beş yaş altındaki gençlerde Batı özentisini hemen hissedebilirsiniz. İnternet kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır. Elektronik eşyalar Çin’den ithal edilmektedir ve Türkiye’ye göre oldukça ucuzdur. Özbekistan ağırlıklı olarak tarım hayvancılık ve sanayi ülkesidir. Taşkent’teki Antonov Uçak Fabrikası’nı Rus’lar kiralayıp uçak üretmeye başladılar. Traktör ve kamyon fabrikaları üretimini sürdürmektedir.

Chevrolet kurduğu otomobil fabrikasıyla iç pazara hâkim.

Türk inşaat şirketleri çeşitli iş ve alışveriş merkezleri kuruyorlar. Türk fitmaları tekstil ve gıda alannda faaliyet göstermektedirler.

Dünyanın dokuzuncu yüksek TV kulesinin yanındaki lunapark bir Türk firması tarafından yapıldı. Türk mallarını birçok yerde bulmak mümkündür. Çeşitli kamu ve özel kuruluşlarda ‘’Benim memurum işini bilir!’’ anlayışı oldukça yaygındır. Özbek şirketleri ve devlet ortaklı kuruluşlar vadeli alışveriş yapmazlar. Sipariş verildiğinde yüzde 15 ‘ini peşin ödedikten sonra mal tesliminde geri kalan 85’ini öderler. Kayıt dışılık az da olsa var ama oldukça riskli, sadece pazarlarda, dükkânlarda geçerli.

Çok sayıda Özbek ve yabancı banka bulunuyor. En büyüğü NBU- Özbek Ulusal Bankası. Ayrıca Ziraat Bankasının ortak olduğu Ut-Bank var.

Ülkenin yer altı zenginlikleri arasında doğalgaz, kömür, petrol, demir, altın sayılabilir. Tarım ürünleri arasında pamuk, pirinç, buğday, mısır, patates, ipek kozası, kenevir başta gelmektedir. Hayvancılık alanında koyun, keçi ve domuz yetiştiriciliği önemli bir yer tutmaktadır.

Kısa adı TİKA olan Türk Yatırım Ajansı bu ülkede çeşitli projeler yürütmektedir. TSE iş birliğinde Özbek-Türk Test merkezi 1997’de faaliyete geçmiştir ve önemli çalışmalar yapmaktadır. Birkaç yıl öncesine kadar ABD ve İsrail ile iyi ilişkiler içinde olan ve topraklarında ABD’ye askeri üs vermiş olan Özbekistan’da, Kırgızistan’daki Soros destekli devrimlerden sonra (!) mevcut hava birden değişmiş. Muhalefete pek tahammülü olmayan Özbek yönetimini, Andican bölgesinde silahlı gurupların çıkardığı olayların ardından ABD ve İsrail ile ilişkilerini soğutmuş. ABD üssü kapatılmış, Rusya ve Çin ile ilişkiler sıkılaştırılmış. Rusya ile stratejik iş birliği anlaşması imzalanmış. Ancak Orta Asya’nın merkez ülke sinin Özbekistan olduğu düşünülürse ABD’nin bu ülke ile küslüğünün fazla uzun sürmeyeceğini öne sürülebilir.

Özbekistan Dünyanın yedinci pamuk üreticisidir Dünyanın ikinci büyük pamuk ihracatçıdır. Pamuk üretiminin yüzde yirmi beşi ipliğe dönüşmekte, bunun bir kısmı ihraç edilmektedir. Özbek devleti bu alanda yatırım yapanları teşvik etmektedir.

Tekstil sektörü diğer yabancı sermaye guruplarının da ilgisini çekmektedir. Hintli yatırımcılar iki büyük iplik fabrikasını aldılar. Tekstile Özbek iş adamları da yatırım yapıyor. Birçok iplik fabrikası ve boyahane var. Bu tesisler ağırlıklı olarak Taşkent çevresi, Fergana vadisi, Semerkant, Buhara ve Nukus bölgelerinde yer alıyorlar. Gelişmiş bir gıda sanayi mevcut. Türklerin gıda alanında da yatırımları var. Meyve suyu, konserve fabrikaları, süt ürünleri, çikolata-şeker, çay paketleme tesisleri mevcut. Sovyetler Birliği’nin meyve, sebze ve et ihtiyacı büyük ölçüde Özbekistan tarafından sağlanmaktaydı.

Özbekistan’dan Türkiye’ye ihraç edilen ürünlerin başında pamuk ipliği, pamuk, ceviz, susam, kuru üzüm, bağırsak gibi ürünler gelmekte. Özbekistan, Anadolu gibi büyük bir tarihsel geçmişe sahiptir. Taşkent 1966 da depremle yıkılmış, o yüzden tarihi geçmişi silinmiş. Ama Buhara, Semerkant, Hive ayakta ve mutlaka görülmeli. Baharda bu kentleri ziyarete gelen Avrupalı ve Japon turistlere rastlamak mümkün. Özbekistan’dan Rus pazarına gümrüksüz mal satışı var. Sadece basit ürünler için değil tüm ürünlerin imalatı için uygun bir ülke. Pamuğun stratejik bir hammadde olduğunu unutmadan bu pazarda güçlü bir şekilde yer almak gerekiyor. Planlı yatım yapmak ve sabırlı olmak şartıyla başarılı olmak mümkün.  

Hokant, Tarihi Fergana Vadisinin merkezi olan Kent ilk çağlara uzanan; kervan yolları üzerinde yer alan bir şehir. Tarihi Hokant Hanlığının (Hâkimiyeti 1877’de sona erdi) merkezi. Fergana vilayetinin ekonomisi sanayi ve tarıma dayanır. Pamuk – pamuk yağı, dokuma, çimento, kireç fabrikaları vardı. Ayrıca zengin petrol, kükürt yatakları vardır. Fergana vilayetin de yer alan başlıca şehirler Fergana,  Hokant ve ipek üretim merkezi olan Margilan’dır. Margilan da ayrıca iplik fabrikası var. Fergana vilayetinin nüfusu – 2 600 000’dir. Bu nüfusun yaklaşık sekiz yüz bini kırsal kesimde yaşamaktadır. Halkın yüzde doksanı Özbek’tir.