İnsanın Hayatta Edindiği Gündelik Bilgilerin Eğitime Etkisi

İnsan, doğduğu andan itibaren çevresinden sürekli olarak bilgi edinir. Bu bilgiler sadece okulda ya da ders kitaplarında değil; ailesinden, arkadaş çevresinden, yaşadığı toplumdan ve günlük yaşamda karşılaştığı olaylardan gelir. İşte bu gündelik bilgiler, bireyin eğitim hayatında önemli bir rol oynar. Bu gündelik bilgiler sayesinde insan, eğitim hayatında da hep bir adım önde olup akranlarına oranla daha avantajlı durumda olur. Zira neyin uygun, neyin doğru, neyin ölçülü, neyin dengeli olduğunu, yani günlük hayatın doğrularını yanlışlarını ve günlük hayatta insana düşen görev ve sorumlulukları küçük yaşta ve eğitim öncesinde öğrenmek en doğru seçenektir. Zira küçük yaşta kazanılan alışkanlıklar, sonraki yıllarda da sürüp gidecektir. 

Mesela kimi kişilerin yön anlayışı yoktur. Güneşin nereden doğduğunu, nereden battığını, yıllarca oturdukları kentin belirli bir semtinin kendi bulundukları yere göre nereye düştüğünü bilemezler. Kimileri de uzaklık ve yakınlığı, bir şeyin boyunu, büyüklük ve küçüklüğünü kestiremezler. Kimisi ise harita kullanmasını beceremez, öğrenemez. Bu gibi şeyleri öğrenmede zorluk çeken bir çocuğun okulda karşılaşacağı sıkıntıları, uğrayacağı akibeti tahmin etmek güç değildir. (Vassaf, 1993, s.5) 

Bu bağlamda okul öncesinde edinilen gündelik bilgiler özellikle o öğrenciye eğitim hayatında sağlayacağı avantajlar açısından da bakıldığı zaman bir nevi okul sürecinin de temelinin atılmasıyla eş değerdir. 

Şimdi insanın hayatta edindiği gündelik bilgilerin o insana eğitim hayatında sağlayacağı avantajlara göz atalım:

1. Ön Bilgi Oluşturur

Gündelik yaşamda edinilen bilgiler, bireyin okuldaki konuları daha kolay anlamasını sağlar. Örneğin, pazarda alışveriş yapan bir çocuk, matematikteki “alışveriş problemi” konusunu daha rahat kavrar. Bu tür deneyimler, teorik bilginin temeline bir “ön bilgi” katmanı ekler.

2. Motivasyonu ve İlgiyi Artırır

Kişi, gündelik yaşamda karşılaştığı bir durumu sınıfta öğrenince, “Bu bana tanıdık geliyor” diyerek konuya daha fazla ilgi gösterir. Bu da öğrenme isteğini artırır. Öğrenci, bilginin gerçek hayattaki yerini gördükçe eğitimi daha anlamlı bulur.

3. Eleştirel Düşünmeyi Geliştirir

Günlük yaşamdaki gözlemler, kişiye farklı bakış açıları kazandırır. Teoride anlatılan bir bilginin, pratikte nasıl işlediğini ya da işlemediğini görmek, sorgulama ve eleştirel düşünme becerilerini geliştirir. Bu da eğitimin kalitesini artırır.

4. Dil ve İletişim Becerilerini Destekler

Günlük hayat, kişiye dilsel zenginlik kazandırır. Sokakta, evde ya da sosyal ortamlarda kurulan iletişim, bireyin kelime dağarcığını geliştirir ve düşüncelerini daha açık ifade etmesini sağlar. Bu da hem yazılı hem sözlü anlatımda başarı getirir.

5. Değer ve Tutum Gelişimini Etkiler

Aile içinde öğrenilen saygı, sorumluluk, empati gibi değerler, okul ortamında da eğitimin bir parçası haline gelir. Gündelik yaşamda kazanılan bu tutumlar, bireyin hem akademik hem de sosyal başarılarını etkiler.

Tüm bu ön bilgi mahiyetindeki güncel bilgiler, bizim becerilerimizi oluşturur. Dahası güncel hayatı da bir okul evresi olarak kabul ederek eğitim kurumlarını da ancak bir “Kalite Okulu” olarak görmemizde de bir sakınca olmayacaktır. Bizim için ancak bir “Kalite Okulu” hüviyetinde olacak eğitim kurumlarında da kaba bilgilerden çok gündelik hayatta elde ettiğimiz bilgi ve becerilerin esas alınması gerekmektedir. 

KALİTE OKULUNDA KABA BİLGİLER DEĞİL ANCAK BECERİLER VURGULANIR

Kalite okulunda, yukarıdaki örnekteki gibi sorulara çok ender rastlanır. Bunun nedeni, öğretilenlerin, öğrencilerin yaşamlarında uygulanabilir olmasına yönelik sürekli çaba gösterilmesidir. Bu yüzden, “bu bilgi, nerede, ne zaman ve niçin kullanılabilir?” sorusu sorulduğunda, bunu her zaman şu soru izler: “Bu bilgiyi siz (ya da bir başkası) şimdi ve/veya ileride nasıl kullanabilirsiniz?” Ama bu soru, asla damdan düşer gibi gelmez. Daha önce, ders anlatılırken, tartışmalarda, işbirliğine dayanan öğrenme gruplarında vurgulanmıştır. Hatta öğrenciler, bu bilginin yaşamda nasıl yararlı olabileceğine yönelik hazırladıkları ev ödevlerinde, anne-babalarına ve diğer yetişkinlere danışmışlardır.

Sürecin böyle işlemesi, Kalite Okulunda ders programının, yaşamda işe yaramayan kaba bilgileri değil, gerekli becerileri vurgulamasını sağlar. Beceriyi, bilgi kullanma yeteneği olarak tanımlıyorum. Kalite Okulunun her akademik konusunda bu vurgulanırsa, başkaldırı tutumları olmaz. Öğrenciler, öğretilenlerin kendileri için neden yararlı olduğunu ya da olmadığını anlatarak da başarılarını artırırlar. Bu, onları, bilgileri papağan gibi yinelemeye değil, düşünmeye teşvik eder.

George Washington örneğini sürdürecek olursak, Kalite Okulundaki bir öğretmen, onun krallık tacını reddettiği için ülkenin babası olmaya hak kazandığını söyleyen bir öğrenciye sorabilir: “Bu bilgiyi şu anda ya da daha sonra, yaşamında nasıl kullanabilirsin?” Öğrenci de, yasalarını kralın saptadığı bir ülkede değil, bir cumhuriyette yaşamayı tercih ettiğini söyleyebilir. Öğrencinin yanıtı, bu kısa örnektekinden daha ayrıntılı olabilir; ama öğrenci, George Washington’un bu kararının kendisinin bugünkü yaşamını nasıl etkilediği üzerinde düşünmüş olacaktır.

Öğrenciler bu şekilde, iki haftada, herhangi bir bilgiyi ezberlemeden, şimdiki sistemde yıllar içinde öğrendiklerinden daha fazla tarih öğrenebilirler. Daha önemlisi, tarihi sevmeyi öğrenirler. Birçok öğrenci bana tarihten nefret ettiğini söylüyor. Bu, eğitsel bir felakettir. Umuyorum ki, asıl söylemek istedikleri, tarihten değil, tarih ders programlarından nefret ettikleri olsun.

ÖĞRENCİLERDEN, BECERİ EDİNMELERİNİN YANINDA, ÖĞRENDİKLERİNİ KULLANABİLECEKLERİNİ GÖSTERMELERİ İSTENİR.

Kalite Okulunun ders programının diğer bir önemli unsuru, öğrenilenlerin yaşamlarında şu anda ya da daha sonra nasıl kullanılabileceğinin gösterilmesidir. Öğretmen, bunu yapabilen öğrencilerin gerçekten bir şeyler öğrendiğini bilecektir. Hemen tüm öğrenciler, okumanın, yazmanın ve aritmetiğin, yararlı beceriler olduğunu kabul edecektir; ama Kalite Okulunda öğrencilerden, bunları kullanabileceklerini göstermeleri istenir. Örneğin, öğrencilerden çarpım tablosunu körü körüne ezberlemeleri istenmez; bu beceriyi yaşamlarında nerede, ne zaman ve niçin kullandıklarını göstermeleri, çarpım tablosu bilgilerinin sınanmasının önemli bir parçasıdır.

Bunun için, problem çözmeleri ve çözümde çarpmanın nasıl kullanıldığını göstermeleri istenir. (Glasser, 1999, s. 245-246-247) 

Öğrendiklerini yaşamlarında şu an itibarıyla veya daha sonra gereğine uygun şekilde, kendilerine fayda getirecek şekilde kullanabilen bireyler kendilerini genç yaşlarında gerçekleştirmeyi de başarabilecekler, ait oldukları topluma da faydalı olan birey haline gelebileceklerdir. İşte öğrendiklerini yaşamlarında kullanabilen bireylerin ortaya çıkabilmesinin birinci adımı da hayat kurtarıcı bilgi ve deneyimleri güncel hayatında edinebilmesinden geçer. 

Ama birey güncel hayatta bilgi ve deneyimleri edinedursun, ders programında da yaşamsal konuların özel bir yeri olmalıdır. İşte o zaman öğrenci, okulda öğrendiği bilgilerin günlük hayatında da işe yaradığını fark edecek ve bu durum, öğrencinin okuldaki derslerine olan ilgisine ve öğrenme motivasyonuna da olumlu ivme kazandıracaktır. Zaten öğrenme modelinde de hayata geçirilmesi gereken şu formül de bu savımıza haklılık kazandırmaktadır:   

Öğrencilere neyi öğrenmeleri gerektiğini söyleyip birçoğunu yol boyunca yitirmek yerine, yaşamsal konuları ders programında ayrı bir yere koyup öğrencilerin bunlarda yetkinleşmelerini istemeliyiz. (Glasser, 1999, s. 130)

İşte o zaman zaten yaşamsal süreçte güncel bilgileri edinen öğrenci, okulda da ders programında ayrı olarak yaşamsal konularda yetkinleştiğinde öğrendiklerinin yaşamla bağını kurabilme becerisini kazanır ve bu beceri öğrencinin yaşam boyu öğrenmesini olumlu etkiler.

Yaşam boyu öğrenmede popüler bilgilerin, yani güncel bilgilerin yeri paha biçilemez ve küçümsenmeyecek denli hayati önemdedir. Güncel bilgiye sahip birey, toplumsal olaylara karşı daha duyarlı ve katılımcı hale gelir. Bu hale gelen bireyler, içinde bulunduğu toplumu da bu yönde şekillendirecektir ve güncel bilgilere, yani popüler bilgilere sahip olma sayesinde daha duyarlı ve katılımcı hale gelen bir toplum, yani halk ortaya çıkacaktır. 

Halkın giderayak kazandığı (popüler bilgiler) asla küçümsenmemelidir. Hele binlerce yıllık tecrübesi bulunan Türk milletinin her konudaki davranışları çok değerli bir hazinedir. (Arvasi, 2015) 

Sonuç olarak, gündelik yaşamda edinilen bilgiler, eğitimi sadece okul duvarları arasına sıkıştırmaz; aksine, eğitimi hayatın tamamına yayarak öğrenmeyi daha kalıcı ve anlamlı hale getirirken karakter olarak da daha duyarlı insanların var olmasını sağlar. Eğitim ile hayat arasındaki bu köprü, bireyin hem bilgi hem de karakter gelişiminde temel taşlardan biridir.

Kaynakça:

• Öğrenme Yetersizliği MEB Yayınları 1993: Belkıs Halim Vassaf
• Okulda Kaliteli Yöntem Beyaz Yayınları 1999: William Glasser
• Eğitim Sosyolojisi Bilgeoğuz Yayınları 2015: Seyyid Ahmed Arvasi