15 Haziran 1928’de Atatürk ile görüşen Gerard Vissering’in uzun çalışmalar sonucunda hazırladığı rapor ve tüzük yüz yıla yakın bir zaman sonra sergilenecek. Arşiv dökümanları içinde, Vissering’in Atatürk ile neler konuştuğunun notları da var.
Bugünlerde çokça konuşulan Merkez Bankası’nın, 11 Haziran 1930 tarihinde onaylanan, 30 Haziran 1930’da Resmi Gazete’de yayınlanan ve 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete geçen, kuruluş raporunu ve tüzüğünü hazırlayan Hollandalı Gerard Vissering’in, bu konudaki dosyası, bugün Hollanda Devlet Arşivi’nde açıklanacak.
1906-1912 yıllarında Javasche Bank’ın ve 1912-1931 yıllarında Hollanda Merkez Bankası’nın Başkanlığını yapan Gerard Vissering (1865-1937), o tarihlerde pek çok hükümete danışmanlık yapan bir para uzmanı olarak uluslararası alanda takdir gören biriydi.
MERKEZ BANKASI DÜŞÜNCESİ
1923 yılında İzmir’de düzenlenen bir iktisat kongresinde, Merkez Bankası’nın kurulması tartışılmıştı. Dört yıl sonra bankanın planına ilişkin ilk taslak sunuldu. Bu taslak, Türk Merkez Bankası’nın tasarımı konusunda, diğer merkez bankalarının yöneticileriyle yapılan tartışmalar için bir temel oluşturdu. Muhataplardan biri Hollanda Merkez Bankası’nın (De Nederlandsche Bank) Başkanı Gerard Vissering’di. Vissering’in raporu hükümetten bağımsızlık ihtiyacının altını çiziyordu. Bu görüşmelerin ardından hükümet bir yasa tasarısı hazırladı. Kanun 11 Haziran 1930 tarihinde onaylandı ve 30 Haziran 1930 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlandı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete geçti. Banka, bir kamu kuruluşu olmadığını ve bağımsız olduğunu belirtmek için bir anonim şirket haline geldi. Banka başlangıçta 30 yıllık bir süre için banknot ihraç etme imtiyazına sahipti. Bu imtiyaz 1955 yılında 1999 yılına kadar uzatılmıştır. Son olarak 1994 yılında süresiz olarak uzatılmıştır.
ATATÜRK İLE GÖRÜŞME
Görüldüğü gibi, Türkiye’de Merkez Bankası’nın kurulması için 1923’te başlayan çalışmasını uzun yıllar sürdüren Vissering, 15 Haziran 1928 günü Atatürk ile bir görüşme yapmıştı.
İşte o görüşmeden sonra Merkez Bankası’nın niteliği ortaya çıkmıştı. Vissering’in, hükümetten bağımsız bir Merkez Bankası raporu ve tüzüğü, 100 yıla yakın bir zaman sonra bugün Hollanda Devlet Arşivi’nde açıklanacak.
Bakalım, Gerard Vissering’in bu konudaki dosyasında neler var? Vissering’in Atatürk’e özel olarak söylemiş olduğu ve Atatürk’ün sözleri de açıklanacak olan dosyada bulunuyor.
Yazar
Makale Arşivi sitesinden daha fazla şey keşfedin
Subscribe to get the latest posts sent to your email.
O dönemde dünyada söz sahibi olan emperyalist ülkeler Türkiye’nin merkez bankası kuramayacağına inanıyorlardı. Osmanlı İmparatorluğunun merkez bankası yoktu. O görevi İngiliz-Fransız ortaklığı olan Osmanlı Bankası yürütüyordu.