Türkiye’nin Volkanik Coğrafyası ve Tarihsel Etkileri

Anadolu’nun Volkanik Yapısı ve Termal Kaynaklar

Anadolu, jeolojik yapısıyla volkanik aktivitelerin izlerini taşıyan önemli bir bölgedir. Ülkemizde pek çok sönmüş volkan bulunmaktadır ve termal kaynaklar, kaplıcalar gibi doğal zenginlikler bu volkanik geçmişin bir yansımasıdır. Türkiye’de batıdan doğuya doğru sıralanabilecek volkanik dağlardan bazıları şunlardır: Manisa-Kula, Uludağ, Hasandağı, Erciyes, Tendürek, Nemrut, Süphan, Büyük Ağrı ve Küçük Ağrı. Volkanik alanların oluşumu, Tersiyer dönemi olarak bilinen III. Jeolojik Zaman’da, yaklaşık 20 milyon yıl önce başlamıştır. Bu dönemde yerkabuğundaki kırık hatlar boyunca çıkan lavlar, Anadolu’nun farklı bölgelerinde yer şekillerinin oluşmasına katkıda bulunmuştur.

Doğu Anadolu’nun Volkanik Etkileri

Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi, kalın bir volkanik örtüyle kaplı olup bu nedenle yüksek rakımlı bir bölge haline gelmiştir. Volkanizma, Tersiyer dönemi boyunca ve daha sonra tarihi çağlarda devam etmiştir. Bu süreçte milyonlarca metreküp volkanik malzeme yüzeye yayılmış, doğuda yer yer 1000 metreyi aşan kalın bir volkanik kabuk meydana getirmiştir. Erciyes ve Nemrut gibi volkanlarda tarihi çağlara kadar etkin volkanik faaliyetler gözlemlenmiştir. Bugün bile bu dağlarda gaz ve buhar çıkışları gözlemlenmekte, bilim insanları Türkiye’deki volkanların tamamen sönmediği konusunda uyarmaktadır.

Türkiye’deki Başlıca Volkanik Dağlar

Türkiye’deki volkanik dağlar, yükseklikleri ve son volkanik aktiviteleriyle dikkat çekmektedir. Bazı volkanik dağlar ve son aktiviteleri şu şekildedir:

• Ağrı Dağı (5137 m): Son aktivite 1840 yılı
• Erciyes Dağı (3916 m): Son aktivite M.Ö. 253
• Nemrut Dağı (Bitlis, 2948 m): Son aktivite 1692 yılı
• Süphan Dağı (4158 m): Son aktivite Holosen dönemi
• Tendürek Dağı (3584 m): Son aktivite 1855 yılı

Bu volkanlar arasında en yüksek zirveye sahip olan Büyük Ağrı Dağı, Küçük Ağrı ile birlikte 130 km çapında ortak bir tabana sahiptir.

Kapadokya ve Peri Bacalarının Oluşumu

İç Anadolu Bölgesi, volkanik aktivitenin bir başka önemli merkezi olarak öne çıkmaktadır. Erciyes, Hasandağı ve Göllüdağ gibi volkanlar, bölgedeki yer şekillerini büyük ölçüde şekillendirmiştir. Bu volkanların püskürttüğü lavlar ve volkanik küller, Kapadokya’da tüf tabakalarının oluşumuna neden olmuştur. Tüfler, zamanla yağmur ve rüzgar tarafından aşındırılarak bugün “peri bacaları” olarak bilinen ilginç yer şekillerini oluşturmuştur. Ayrıca bölgede maar adı verilen büyük çukur oluşumları da yer almakta olup, Karapınar’daki Acıgöl ve Meke Tuzlası bu şekillere örnektir.

Çatalhöyük ve Volkanik Etkinlik Arasındaki İlişki

Çatalhöyük, Neolitik dönemin en önemli yerleşim yerlerinden biri olup volkanik etkinliklerle bağlantılı olduğu düşünülen bir bölgedir. Bilim insanları, Çatalhöyük yakınlarındaki Hasan Dağı’ndaki volkanik patlamalar ile yerleşim alanında keşfedilen bir resim arasında ilişki kurmuşlardır. Kaliforniya Üniversitesi’nden Axel Schmitt ve ekibinin yaptığı araştırmalar, M.Ö. 6960 yılında gerçekleşen volkanik patlamaların, Çatalhöyük’teki ünlü “lav püskürten volkan resmi” ile aynı döneme denk geldiğini ortaya koymuştur. Bu resim, dünyanın en eski manzara resmi olarak kabul edilmektedir.

Doğu Anadolu’daki Sönmüş Volkanlar

Doğu Anadolu’da yer alan Nemrut, Süphan ve Ağrı gibi volkanik dağlar, bölgenin en yüksek noktalarını oluşturur. Nemrut Dağı’nın zirvesinde büyük bir kaldera yer almakta olup, bu dağın son lav çıkışları 1441, 1597 ve 1692 yıllarında kaydedilmiştir. Nemrut’tan hala sıcak gaz çıkışları gözlemlenmekte olup, bilim insanları burayı Türkiye’nin en riskli yanardağlarından biri olarak değerlendirmektedir. Süphan Dağı ise 4058 metre yüksekliğiyle Anadolu’nun üçüncü en yüksek dağıdır ve zirvesi buzullarla kaplıdır.

Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelerindeki Volkanlar

Türkiye’nin genç volkanlarından bazıları Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yer almaktadır. Antakya-Maraş çevresindeki Ceyhan-Hassa bölgesi volkanik faaliyetlerin görüldüğü bir alandır. Burada yer alan lav akıntıları, halk arasında “leçe” olarak adlandırılan süngerimsi bir örtü oluşturmuştur. Güneydoğu’da yer alan Karacadağ ise, akıcı lavların üst üste yığılması sonucu basık görünümlü bir volkandır.

Referanslar

PEKER H.E. Belgesel Tarih, Türkiye’de de Yanardağ Patladı https://www.belgeseltarih.com/turkiyede-de-yanardag-patladi/