Chikungunya Tehdidi: Dünya Sağlık Örgütü’nün Uyarısı

Chikungunya’nın Güncelliği ve Önemi

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), chikungunya virüsüyle ilgili ciddi bir uyarı yayınladı. Bu virüs, kontrol altına alınmazsa, 2005 yılındaki büyük salgının benzerini yeniden yaşatabilir. Şu anda 119 ülkede dolaşımda olan chikungunya, dünya genelinde yaklaşık 5,6 milyar insanı tehdit ediyor (Dünya Sağlık Örgütü, 2025). Sivrisinekler aracılığıyla bulaşan bu virüs, yüksek ateş, deri döküntüleri ve şiddetli eklem ağrılarına neden oluyor. Bazı vakalarda, bu ağrılar uzun vadeli fiziksel sakatlıklara dönüşebiliyor. DSÖ, hızlı yayılma nedeniyle acil önlem alınması gerektiğini vurguluyor.

Chikungunya’nın Belirtileri ve Etkilerini Anlamak

Chikungunya Nedir?

Chikungunya, Aedes aegypti ve Aedes albopictus (kaplan sivrisineği) sivrisinekleri tarafından bulaşan bir viral hastalıktır. İlk olarak 1952’de Tanzanya’da tanımlanan bu virüs, “eğilmek” anlamına gelen Kimakonde dilindeki bir kelimeden adını alır; çünkü şiddetli eklem ağrıları hastaları kambur bir duruşa zorlar. Hastalık, genellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde görülür, ancak iklim değişikliği nedeniyle yayılım alanı genişlemektedir (Dünya Sağlık Örgütü, 2025).

Belirtiler ve Uzun Vadeli Etkiler

Chikungunya’nın belirtileri arasında yüksek ateş, deri döküntüleri ve şiddetli eklem ağrıları bulunur. Bu ağrılar haftalarca sürebilir ve hastaların yaklaşık %40’ında kalıcı eklem sorunlarına yol açabilir. Özellikle yaşlılar, çocuklar ve bağışıklık sistemi zayıf olanlar için hastalık daha ciddi seyredebilir. Ölüm oranı düşük olsa da, bazı vakalarda komplikasyonlar ciddi sonuçlara neden olabilir. Örneğin, 2025’te Brezilya’da 236 chikungunya kaynaklı ölüm bildirilmiştir.

Küresel Yayılım: Afrika’dan Asya’ya ve Ötesine

Tarihsel Salgınlar

Chikungunya virüsü, 2004-2005 yıllarında Hint Okyanusu’nda büyük bir salgına neden oldu. Reunion, Mayotte ve Mauritius gibi ada ülkeleri ciddi şekilde etkilendi; Reunion’da nüfusun üçte biri enfekte oldu. Bu salgın, virüsün hızlı yayılma potansiyelini gösterdi. Benzer bir tablo, 2013’te Amerika kıtasında ortaya çıktı ve 3,7 milyon vaka raporlandı (The Lancet Regional Health – Americas, 2024).

Güncel Durum

2025’te virüs, Afrika (Madagaskar, Somali, Kenya), Asya (Hindistan, Sri Lanka, Bangladeş) ve Avrupa’da (Fransa, İtalya) yayılmaya devam ediyor. Reunion Adası’nda 47.500’den fazla vaka ve 12 ölüm bildirildi. Fransa’da, Mayıs 2025’ten bu yana 800 ithal vaka ve 12 yerel bulaşma vakası kaydedildi (Reuters, 2025). Bu durum, virüsün Avrupa’da da yayılma potansiyeline sahip olduğunu gösteriyor.

Suçlular: Aedes Sivrisinekleri ve Genişlemeleri

Bulaşma Yolu

Chikungunya virüsü, enfekte Aedes sivrisineklerinin ısırıklarıyla bulaşır. Aedes aegypti ve Aedes albopictus, özellikle sabah erken ve öğleden sonra geç saatlerde aktiftir. Bu sivrisinekler, aynı zamanda dang humması ve Zika virüsünü de taşır, bu da teşhisi zorlaştırabilir (Dünya Sağlık Örgütü, 2025). Virüs, insanlardan insanlara sivrisinekler aracılığıyla yayılır ve hayvan rezervuarları da bulunabilir.

İklim Değişikliğinin Rolü

İklim değişikliği, Aedes sivrisineklerinin daha kuzey enlemlere yayılmasına neden oluyor. Bu durum, chikungunya’nın yeni bölgelerde ortaya çıkma riskini artırıyor. Örneğin, Türkiye’de Aedes albopictus sivrisinekleri Karadeniz ve Marmara bölgelerinde tespit edildi, bu da yerel bulaşma riskini artırabilir.

Önleme ve Kontrol: Yapılacaklar

Bireysel Korunma Yöntemleri

Chikungunya için spesifik bir tedavi veya yaygın bir aşı bulunmamaktadır. Bu nedenle, sivrisinek ısırıklarından korunmak kritik önemdedir. DSÖ, sivrisinek kovucular, uzun kollu giysiler ve sivrisineklikler kullanılmasını öneriyor. Ayrıca, evlerde ve bahçelerde su birikintilerinin temizlenmesi, sivrisinek üremesini önlemek için etkili bir yöntemdir (Dünya Sağlık Örgütü, 2025).

Toplumsal Müdahaleler

Toplumsal düzeyde, vektör kontrol programları ve hastalık surveansı büyük önem taşır. DSÖ, salgın bölgelerinde toplumsal bağışıklığın zayıf olduğunu ve bu nedenle hızlı müdahale planlarının hazırlanması gerektiğini vurguluyor. Örneğin, Reunion ve Mayotte’de 2025’te başlatılan hedefe yönelik aşılama çalışmaları, salgını kontrol altına almada umut verici sonuçlar doğurdu (Dünya Sağlık Örgütü, 2025).

Türkiye’de Chikungunya: Mevcut Durum ve Riskler

Türkiye’deki Durum

Türkiye’de chikungunya, bildirimi zorunlu olmayan bir hastalıktır, ancak arbovirüsler arasında gözetim altındadır. Seyahat kaynaklı vakalar, özellikle Asya, Afrika ve Hint Okyanusu adalarından gelen kişilerde görülüyor. Ancak, yerel bulaşma henüz rapor edilmemiştir. Aedes albopictus sivrisineklerinin Karadeniz ve Marmara bölgelerindeki varlığı, gelecekte yerel bulaşma riskini artırabilir.

Gelecekteki Riskler

İklim değişikliği ve artan uluslararası seyahat, Türkiye’de chikungunya riskini artırıyor. DSÖ, yerel sağlık otoritelerinin sivrisinek popülasyonlarını izlemesini ve halkı bilinçlendirmesini öneriyor. Erken teşhis ve vektör kontrol önlemleri, potansiyel salgınları önlemede kritik olacaktır.

Sonuç: Acil Eylem Gerekliliği

Chikungunya virüsü, hızla yayılan ve milyarlarca insanı tehdit eden bir sağlık sorunudur. DSÖ’nün 2025 uyarısına göre, 2005’teki büyük salgının tekrarlanmaması için acil önlem alınmalıdır. Bireysel korunma yöntemleri ve toplumsal vektör kontrol programları, hastalığın yayılmasını önlemede etkilidir. Türkiye’de de Aedes sivrisineklerinin varlığı, yerel bulaşma riskini artırıyor. Uluslararası işbirliği ve bilimsel araştırmalar, chikungunya gibi hastalıklara karşı mücadelede kritik öneme sahiptir.

Tablo: Chikungunya’nın Küresel Yayılımı (2025)

Kaynakça

• Dünya Sağlık Örgütü. (2025). Chikungunya epidemiology update – June 2025. https://www.who.int/publications/m/item/chikungunya-epidemiology-update-june-2025
• Reuters. (2025, 22 Temmuz). World Health Organization raises concern about spread of mosquito-borne Chikungunya. https://www.reuters.com/business/healthcare-pharmaceuticals/world-health-organization-raises-concern-about-spread-mosquito-borne-chikungunya-2025-07-22/
• The Lancet Regional Health – Americas. (2024). Chikungunya in the Americas: A decade of burden. https://www.thelancet.com/journals/lanam/article/PIIS2667-193X(23)00247-8/fulltext