IQ Skorları Yaşla Değişir mi?

Zeka Skorları (IQ), insan zekasını ölçmek için yaygın olarak kullanılan bir ölçüttür. IQ skorlarının yaşla birlikte değişip değişmediği konusu, yıllardır psikolojik araştırmaların ilgi odağı olmuştur. Bu makalede, farklı yaş gruplarında IQ skorlarının istikrarı ve değişkenliği üzerine yapılan çeşitli araştırmaların bulguları incelenecektir.

Genç Otistik Çocuklarda IQ Skorlarının İstikrarı

Otistik çocuklar üzerine yapılan araştırmalar, okul öncesi dönemde IQ skorlarının oldukça istikrarlı ve sonraki IQ skorlarının belirleyicisi olduğunu göstermektedir. Bu istikrar, özellikle aynı test kullanıldığında ve çocuklar ilk değerlendirme sırasında 4 yaş veya daha büyük olduğunda belirgindir. Ancak, IQ skorlarının öngörülebilirliği kullanılan test türüne göre değişebilir. Örneğin, erken dönem Bayley Zihinsel Gelişim Ölçeği skorlarının, daha sonraki performans veya nonverbal test skorlarıyla karşılaştırıldığında daha az öngörülebilir olduğu görülmüştür. ¹

Wilson Etkisi

IQ’nun kalıtsallığı, yani zekanın genetik faktörlere atfedilebilen oranı, yaşla birlikte artar. ‘Wilson Etkisi’ olarak bilinen bu olgu, 18-20 yaşına gelindiğinde IQ’nun kalıtsallığının yaklaşık 0.80 seviyesine ulaştığını ve yetişkinlik boyunca bu seviyede kaldığını göstermektedir. Aynı zamanda, paylaşılan çevresel faktörlerin IQ üzerindeki etkisi azalarak 18-20 yaşlarında yaklaşık 0.10 seviyesine düşmektedir.²

IQ’nun Uzun Vadeli İstikrarı

1932 ve 1947 İskoç Zihinsel Anketleri, çocukluktan yaşlılığa kadar IQ skorlarının istikrarı üzerine eşsiz bir perspektif sunmaktadır. Bu anketlerden elde edilen veriler, IQ skorlarının yaşam boyu oldukça istikrarlı olduğunu göstermiştir. Ayrıca bu araştırma, çocukluk zekasının hayatta kalma, sağlık ve yaşlılıkta bilişsel değişim üzerindeki etkilerini de incelemiştir. ³

Otizm Spektrum Bozukluğunda Nonverbal IQ

Otizm spektrum bozukluğu (ASD) olan bireylerde, erken çocukluk dönemine kıyasla genç yetişkinlikte nonverbal IQ (NVIQ) skorları, çoğu yetişkinin 70’in altında olan zeka geriliği aralığında skor aldığını ve çocukken de bu aralıkta skor aldıklarını göstermiştir. Ortalama aralıkta skor alan çoğu yetişkin, 3 yaşına kadar bu aralıkta skor almıştır, ancak yeteneklerin alt aralığındaki gerçek skorlar 2 ila 19 yaş arasında düşüş göstermiştir.⁴

Seküler IQ Trendlerinde Yaş Farklılıkları

IQ’daki seküler trend, yani zamanla gözlemlenen IQ skorlarındaki artış, yaşla ilişkilendirilmiştir. Genel seküler IQ deseni değişmemişken, bu desen içindeki yaşın rolü evrilmiştir. Yeni normlar eski normların yerini aldığında test skorlarındaki düşüş, erken testlerde daha büyük çocuklar için daha küçüktü, ancak bu yaş farklılıkları daha güncel testlerde ortadan kalkmıştır.⁵

Uyarı ve Tepki Zamanlaması Üzerindeki IQ Etkileri

Kültür Adil Zeka Testi’nde bilinen skorları olan yaşlı katılımcılar üzerinde yapılan bir çalışma, artan yaş ve azalan IQ’nun, süre yargılarının değişkenliğiyle ilişkilendirildiğini göstermiştir. Ancak, olayları doğru zamanlama yeteneği yaş veya IQ tarafından önemli ölçüde etkilenmemiştir.⁶

Yaşlı Yetişkinlerde Skor Tahmini

Yaş, cinsiyet ve tahmini premorbid IQ’ya dayalı olarak çeşitli nöropsikolojik testlerdeki skorları tahmin etmek için regresyon denklemleri geliştirilmiştir. Bu denklemler, test skorlarının %10 ila %30’unun varyansını açıklayarak, yaşlı bireylerden elde edilen verilerin yorumlanması ve tahmin edilen ile elde edilen skorlar arasındaki farkın anormalliğinin değerlendirilmesi için kullanılabilir.⁷

Kurumsal Olarak Zihinsel Engelli Popülasyonda IQ Değişimi

Kurumsal olarak zihinsel engelli bir popülasyonda IQ değişimini araştıran bir çalışma, önceki araştırmaların aksine, Tam Ölçekli IQ’nun yaşla birlikte azalmadığını bulmuştur. Skorlarda hafif artışlar gözlenmiş olup, bu artışlar performans IQ’sunda sözlü IQ’ya kıyasla daha tutarlı olmuştur.⁸

Williams Sendromlu Yetişkinlerde Yaş ve IQ

Williams sendromlu yetişkinlerde, yaşa göre düzeltilmiş ölçeklenmiş skorlar yaşla birlikte istikrarlı kalmış, bu da normatif örneğin gelişimsel yörüngesine benzer bir yörüngeyi göstermiştir. Ancak, artan yaş, daha yüksek performans IQ’su ile ilişkilendirilmiş, bu da Williams sendromlu bir yetişkinin genel IQ’sunun büyük olasılıkla istikrarlı kalacağını göstermektedir. ⁹

---

Rutgers Üniversitesi’nden genetik, psikoloji ve nöropsikoloji uzmanı Louis Matzel, IQ skorlarının yaşla birlikte değişme olasılığının düşük olduğunu belirtiyor. IQ’nun bireyler için değişebileceğini, ancak bir popülasyon genelinde yaşam boyu stabil kaldığını vurguluyor. Bu, yeteneklerimizin yaşla birlikte değişmediği anlamına gelmiyor.

IQ, adı üstünde, bir oran. Yani skorunuz, yaşınızdaki kişilere göre hesaplanıyor. 20 yaşında yüksek bir IQ’ya sahipseniz, 90 yaşında da yaşınızla eşleşen akranlarınıza göre yüksek olması muhtemeldir. Ancak, hepimiz 90 yaşında 20 yaşındakinden çok daha az yetenekliyizdir. Bilişsel yaşlanma gerçektir ve derindir.

IQ skorları yaşa göre normalleştirildiği için, IQ skorunuz nispeten sabit kalacaktır. Yetenekler değişir, ancak IQ skorları genellikle çok stabildir.

---

Masaryk Üniversitesi’nden Psikoloji, Kantitatif Psikoloji, Psikometri ve Zeka alanlarında uzman olan Hynek Cígler’e göre, zeka yeteneği yaşam boyu değişirken, IQ (zeka bölümü) sabit kalır. IQ, her yaş grubunda 100 ortalamaya sahip olacak şekilde tanımlanmıştır. Bu, 5 yaşındaki bir çocuğun ortalama IQ’sunun 100 olduğu gibi, 50 yaşındaki bir yetişkinin ortalama IQ’sunun da 100 olduğu anlamına gelir.

Ancak, zeka yeteneği (zeka faktörüne bağlı olarak) 20-50 yaşları arasında artış gösterir. Bu dönemden sonra ise azalmaya başlar. Zeka yeteneğinin en yüksek noktasına ulaştığı yaş, bireyler arasında farklılık gösterir ve aynı zamanda zeka faktörüne (“zeka türü”) bağlıdır.

Özetle, IQ, belirli bir yaş grubunda zeka düzeyini ölçen bir göstergedir ve yaşam boyu sabit kalır. Ancak, zeka yeteneği, bireyin yaşam döngüsü boyunca değişen bir kavramdır ve 20-50 yaşları arasında zirve yapar.

Kaynaklar:

1. Stability of IQ Scores in Young Autistic Children ↩︎
2. The Wilson Effect ↩︎
3. Long-Term Stability of IQ ↩︎
4. Nonverbal IQ in Autism Spectrum Disorder ↩︎
5. Age Differences within Secular IQ Trends ↩︎
6. IQ Effects on Stimulus and Response Timing ↩︎
7. Predicting Scores in Older Adults ↩︎
8. IQ Change in Institutionalized Mentally Retarded ↩︎
9. Age and IQ in Adults with Williams Syndrome ↩︎