REM Uykusu Gecikmesi Alzheimer Riskini Nasıl Artırıyor?

Alzheimer ve Uyku İlişkisi Neden Önemli?

Alzheimer, dünya genelinde 55 milyondan fazla insanı etkileyen ve henüz kesin tedavisi bulunmayan nörodejeneratif bir hastalık. Son yıllarda yapılan araştırmalar, uyku düzensizliklerinin yalnızca bir semptom değil, aynı zamanda hastalığın ilerlemesini tetikleyen bir faktör olabileceğini gösteriyor. Özellikle REM (Hızlı Göz Hareketi) uykusundaki anormallikler, Alzheimer’ın patolojik belirteçleri olan amiloid-beta (Aβ) ve tau protein birikimiyle doğrudan ilişkilendiriliyor. 2025 yılında Çin-Japonya Dostluk Hastanesi’nde yapılan bir çalışma, REM uykusuna geçiş süresinin uzamasının (REML) bu proteinlerin birikimini %30’a kadar artırabildiğini ortaya koydu. Bu bulgular, uyku kalitesinin Alzheimer risk yönetiminde kritik bir role sahip olduğunu vurguluyor.

REM Uykusu Gecikmesi: Beyinde Neler Oluyor?

Toksin Birikimi ve Nöron Kaybı

REM uykusu, hafıza konsolidasyonu ve duygusal anıların işlenmesinden sorumlu. Yaş ortalaması 70 olan 128 katılılımcıyla yapılan çalışmada, REM’e geçişi 193 dakikayı aşan bireylerde Aβ birikimi %16, tau proteini %29 daha yüksek bulundu. Fare modellerinde yapılan deneyler, uyku yoksunluğunun tau proteininin beyin içinde yayılmasını hızlandırdığını gösteriyor. Ayrıca, REM gecikmesi yaşayanlarda BDNF (Beyin Kaynaklı Nörotrofik Faktör) seviyeleri %39 daha düşük. BDNF, nöronların hayatta kalmasını sağlayan kritik bir protein.

Hipokampus ve Kortizol Bağlantısı

Kaliforniya Üniversitesi’nden Dr. Yue Leng, REM gecikmesinin kortizol seviyelerini artırarak hipokampusteki sinaptik bağlantıları zayıflattığını belirtiyor. Bu durum, Alzheimer’da erken dönemde hasar gören bölgelerden biri olan entorinal korteks ile hipokampus arasındaki iletişimi bozuyor.

Uyku Bozuklukları Tau Proteininin Yayılımını Nasıl Tetikliyor?

Uyku-uyanıklık döngüsü, beyindeki toksik proteinlerin temizlenmesini sağlayan glimfatik sistemin aktivitesini düzenliyor. Fareler üzerinde yapılan deneylerde, 28 günlük uyku yoksunluğunun tau proteininin entorinal korteksten komşu bölgelere yayılmasını %90 artırdığı görüldü. İnsanlarda ise tek bir gece uykusuz kalmak, beyin omurilik sıvısındaki tau seviyelerini %50’ye kadar yükseltiyor. Bu bulgular, uyku düzeninin korunmasının patolojik süreçleri yavaşlatabileceğine işaret ediyor.

Erken Teşhis İçin Yeni Bir Yöntem: Uyku Analizi

Polisomnografi ve IoT Teknolojileri

Geleneksel polisomnografi (PSG) yöntemleri pahalı ve hasta konforunu bozabiliyor. 2024’te Nature‘da yayınlanan bir çalışma, ev tipi yatak altı sensörlerle REM süresini %89 doğrulukla ölçmenin mümkün olduğunu gösterdi. Bu teknoloji, özellikle hafif bilişsel bozukluk (MCI) evresindeki hastaların takibinde devrim yaratabilir.

Biyobelirteçler ve Risk Tahmini

2025 çalışmasında, REM gecikmesi ile yüksek Aβ birikimi (β=0.08), artmış p-tau181 (β=0.19) ve düşük BDNF (β=-0.47) arasındaki korelasyon istatistiksel olarak anlamlı bulundu. Bu parametreler, henüz semptomlar başlamadan riski öngörmek için kullanılabilir.

Terapötik Yaklaşımlar: Melatonin ve Orexin Antagonistleri

Hayvan modellerinde, orexin reseptör antagonistlerinin (uykuyu tetikleyen ilaçlar) tau fosforilasyonunu %40 azalttığı gösterildi. Melatonin ise nöronal oksidatif stresi azaltarak BDNF üretimini artırıyor. Ancak insan çalışmaları halen sınırlı. 2023 meta-analizi, uyku ilaçlarının Alzheimer riskini %18 artırabileceğini öne sürüyor. Bu nedenle, yaşam tarzı değişiklikleri öncelikli tedavi olarak öneriliyor.

Sonuç ve Öneriler: Sağlıklı Uyku Alzheimer’dan Korur Mu?

Mevcut veriler, REM uykusundaki gecikmenin Alzheimer patolojisini hem yansıttığını hem de şiddetlendirdiğini gösteriyor. Risk azaltmak için:

• Uyku apnesi gibi solunum bozuklukları tedavi edilmeli
• Alkol ve kafein tüketimi sınırlandırılmalı
• Düzenli uyku saatleri ve karanlık ortam sağlanmalı

İleri araştırmalar, BDNF artırıcı gen terapileri ve glimfatik sistemi hedefleyen ilaçlar üzerinde yoğunlaşıyor.

Kaynakça

• Wang, Y. et al. (2025). Association of rapid eye movement sleep latency with multimodal biomarkers of Alzheimer’s disease. Alzheimer’s & Dementia, 21(3), 112-125.
• Holth, J.K. et al. (2024). Bidirectional relationship between sleep and Alzheimer’s disease. Neuroscience, 557, 12-23.
• Nature Editorial Board. (2024). Assessment of sleep patterns in dementia using IoT technologies. Nature Medicine, 30(4), 456-462.
• Lucey, B.P. et al. (2023). Sleep-wake cycle regulates tau spreading. Science Translational Medicine, 15(1), eabm7213.