Avrupa’daki Türk ve İslam fetihleri, tarih boyunca iki ana aşamada şekillenmiş ve kıtanın siyasi, kültürel ve dini yapısını derinden etkilemiştir. Türk fetihleri, Hunlar ve Osmanlılar döneminde, İslam fetihleri ise Emevîler ve Osmanlılar döneminde iki ayrı evrede gerçekleşmiştir. Bu yazıda, Avrupa’daki Türk ve İslam hakimiyetinin tarihsel serüveni, özgün bir şekilde ele alınarak incelenecektir.
Türklerin Avrupa’daki Fetihleri: Hunlar ve Osmanlılar
Hunların Avrupa’daki İlk Mührü
Türklerin Avrupa’ya ilk büyük girişi, Hun Türkleri’nin 4. yüzyılda batıya doğru göçleriyle başlamıştır. Orta Asya’daki Kuzey Hun Devleti’nin yıkılmasının ardından (M.S. 216), bazı Türk boyları Seyhun Nehri’nin batısına, Kuzey Kafkaslar’a ve Dinyeper Nehri civarına yerleşmiştir. 374 yılında, Balamir liderliğindeki Hunlar, İtil (Volga) Nehri’ni geçerek Ostrogotlar ve Vizigotlar gibi Germen kavimlerinin devletlerini yıkmış, bu olay tarihe “I. Kavimler Göçü” olarak geçmiştir. 5. yüzyıl başında ise Uldız komutasındaki Hun akınları, “II. Kavimler Göçü”nü tetiklemiş ve Avrupa’nın etnik yapısını şekillendirmiştir. Bu göçler, Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasına ve Batı Roma’nın çöküşüne zemin hazırlamıştır. Hunlar, 469 yılına kadar Avrupa’da Batı Hun İmparatorluğu’nu kurarak Türk varlığını perçinlemiştir.
Attila: Tanrı’nın Kırbacı
Hunların en parlak dönemi, Attila’nın liderliğinde yaşanmıştır. 434 yılında tahta çıkan Attila, Bizans ve Roma İmparatorluklarına karşı büyük seferler düzenlemiştir. 451 yılında Galya’da (bugünkü Fransa) gerçekleşen Chalons Savaşı ve 452 yılında İtalya seferi, Attila’nın Avrupa’daki etkisini doruğa çıkarmıştır. İtalya’da Aquileia, Milano ve Pavia gibi şehirleri fetheden Attila, Roma’ya ilerlerken Papa III. Leo’nun ricasıyla geri dönmüştür. Ancak 453 yılında beklenmedik ölümü, Hun İmparatorluğu’nun zayıflamasına yol açmış ve 469’da Dengizik’in ölümüyle Batı Hun İmparatorluğu sona ermiştir.
Osmanlılar: Türk Hakimiyetinin İkinci Dalgası
Türklerin Avrupa’daki ikinci hakimiyet dönemi, Osmanlı İmparatorluğu ile başlamıştır. 1263 yılında Sarı Saltuk’un Balkanlar’a geçişi, Türklerin Avrupa’ya yeniden ayak basmasını sağlamıştır. Orhan Gazi döneminde Gelibolu’nun fethi (1354), Osmanlı’nın Avrupa’daki ilerleyişinin başlangıcıdır. I. Murad döneminde Kosova Zaferi (1389) ile Balkanlar’daki Osmanlı hakimiyeti pekişmiştir. 1453’te Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethi, Osmanlı’yı Avrupa’nın en güçlü devletlerinden biri haline getirmiştir. 1480 Otranto Seferi ile İtalya’da Osmanlı bayrağı dalgalanmış, 1526 Mohaç Zaferi ile Macaristan’ın büyük kısmı Osmanlı topraklarına katılmıştır. Ayrıca, 1627’de Murat Reis’in İzlanda seferi, Türk deniz gücünün Avrupa’nın en uzak noktalarına ulaştığını göstermiştir. Ancak 1683’teki II. Viyana Kuşatması’nda alınan yenilgi ve 1699 Karlofça Antlaşması, Osmanlı’nın Avrupa’daki gerileme sürecini başlatmıştır.
İslam’ın Avrupa’daki Fetihleri: Emevîler ve Osmanlılar
Emevîler: Endülüs Medeniyetinin Doğuşu
İslam’ın Avrupa’daki ilk fetih dalgası, Hz. Osman döneminde (7. yüzyıl) Kuzey Afrika’nın fethiyle başlamıştır. Muhammed bin Cerîr Taberî ve Abdullah bin Sa’d liderliğinde İspanya kıyılarında küçük koloniler kurulmuş, ancak asıl fetih 711 yılında Tarık bin Ziyad’ın Cebelitarık Boğazı’nı geçerek İber Yarımadası’nı ele geçirmesiyle gerçekleşmiştir. Bu fetih, Endülüs Emevî Devleti’nin kurulmasını sağlamış ve İslam medeniyeti Avrupa’da kökleşmiştir. Endülüs, 8. yüzyıldan 10. yüzyıla kadar bilim, sanat ve kültür merkezi olmuş; Kurtubi, İbn-i Hazm gibi âlimler burada yetişmiştir. Ancak 1492’de Granada’nın düşüşüyle İslam’ın Batı Avrupa’daki hakimiyeti sona ermiş, 1502’de Müslümanlar İspanya’dan tamamen çıkarılmıştır.
Osmanlılar: İslam’ın İkinci Yükselişi
İslam’ın Avrupa’daki ikinci hakimiyet dönemi, Osmanlılar ile başlamıştır. Sarı Saltuk’un 1263’te Balkanlar’a geçişi, Türk-İslam akınlarının önünü açmıştır. 1453’te İstanbul’un fethi, İslam’ın Avrupa’daki etkisini güçlendirmiştir. Osmanlılar, gaza ve cihad ideolojisiyle Balkanlar’da ilerlemiş, konar-göçer Türkmenlerin iskân politikalarıyla bölgedeki Müslüman nüfusu artırmıştır. 1480 Otranto Seferi, İslam sancağını Akdeniz’de dalgalandırmış; Yavuz Sultan Selim’in “Feth-i Efrenciye” hayali, Kanuni ve III. Murad dönemlerinde Baltık kıyılarına kadar uzanan fetihlerle gerçeğe dönüşmüştür. Osmanlılar, Emevîlerden daha uzun süreli bir İslam hakimiyeti sağlamış ve Avrupa’da İslam’ın bayraktarlığını yapmıştır.
Sonuç: Türk ve İslam Hakimiyetinin Avrupa’daki Mirası
Avrupa’daki Türk ve İslam fetihleri, Hunlar ve Emevîler ile başlayan, Osmanlılar ile devam eden iki aşamalı bir süreçtir. Hunlar, Attila liderliğinde Avrupa’nın etnik ve siyasi yapısını şekillendirmiş; Osmanlılar ise hem Türk hem de İslam hakimiyetini daha uzun süre sürdürmüştür. Emevîlerin Endülüs’te kurduğu medeniyet, İslam’ın Avrupa’daki ilk büyük izi olmuş; Osmanlılar ise bu mirası Balkanlar ve Akdeniz’de devam ettirmiştir. Bu fetihler, Avrupa’nın tarihsel gelişiminde derin izler bırakmış ve Türk-İslam medeniyetinin küresel etkisini göstermiştir.
