İsveç mutfağının en ikonik lezzetleri arasında yer alan köfte ve lahana dolması, aslında 18. yüzyılda Osmanlı topraklarından gelen bir hediyedir. Bu yemekler, İsveç Kralı XII. Karl’ın Osmanlı Devleti’nde geçirdiği uzun yıllar sayesinde ülkesine ulaşmış ve zamanla İsveç ulusal mutfağının vazgeçilmez parçaları haline gelmiştir.
Poltava Yenilgisi ve Osmanlı’ya Sığınış
1709 yılında Rus Çarı I. Petro ile Poltava Muharebesi’nde ağır bir yenilgi alan İsveç Kralı XII. Karl, nam-ı diğer Demirbaş Şarl, 1500 askeriyle birlikte hayatını kurtarmak için Osmanlı topraklarına sığındı. Bender (bugünkü Moldova sınırları içinde) şehrinde tam 5 yıl 3 ay boyunca bir krala yakışır şekilde misafir edildi. Bu süre boyunca Osmanlı saray mutfağının zenginliğini yakından tanıyan kral, 1714’te ülkesine döndüğünde yanında sadece askerlerini değil, aynı zamanda köfte, lahana dolması ve Türk kahvesi tariflerini de götürdü.
İsveç’in Resmi İtirafı: “Köftelerimiz Türk Tarifinden”
2018 yılında İsveç’in resmi Twitter hesabı @swedense şu paylaşımı yaptı:
“İsveç köfteleri, aslında Kral XII. Karl’ın Türkiye’den eve getirdiği tarife dayanıyor. Gerçeklere bağlı kalalım.”
Bu paylaşım, İsveç köftesinin (Köttbullar) Türk kökenini resmi olarak kabul eden en net belgelerden biri oldu.
Uppsala Üniversitesinden Doğrulama
Uppsala Üniversitesi Edebiyat Bölümü araştırmacısı Annie Mattson, Anadolu Ajansı’na verdiği demeçte şunları söyledi:
“Rusya’ya karşı savaş kaybeden İsveç Kralı XII. Karl, Osmanlı topraklarına sığınarak 5 yıla yakın Bender’de yaşadı. Ülkesine döndüğünde yanında köfte, kahve ve lahana dolması getirdi.”
Çocuk Şarkılarında Bile Geçiyor
İsveçli ünlü çocuk yazarı Lennart Helsing’in yazdığı bir çocuk şarkısında şu dizeler yer alır:
“Kral Karl Türkiye’den geldiğinde
Köfte ve dolma getirdi yanında…”
Bu, köftenin Türk kökeninin İsveç’te okul öncesi çocuklara bile öğretilen bir gerçek olduğunu gösteriyor.
İsveççeye Geçen Türkçe Kelimeler
Osmanlı Türkçesinden İsveççeye geçen kelimeler şunlardır:
- Kåldolmar → Lahana dolması (Kal-dolmar)
- Kalabalik → Kalabalık, kargaşa
- Kiosk → Köşk
İsveç Usulü Servis: Türk Etkisi Hala Devam Ediyor
İsveç köftesi (Köttbullar) günümüzde şu şekilde servis ediliyor:
- Kahverengi sos
- Haşlanmış patates veya patates püresi
- Yaban mersini reçeli (lingonberry)
Lahana dolması (Kåldolmar) ise:
- Geleneksel Türk usulü sarılıyor
- Yanında patates ve yaban mersini reçeliyle sunuluyor
- Maydanoz, salatalık ve haşlanmış karnabahar ile süsleniyor
2010 yılından beri her yıl 30 Kasım, Kral XII. Karl’ın ölüm yıldönümü olarak İsveç’te “Kåldolmar Dagen” yani “Lahana Dolması Günü” olarak kutlanıyor.
Neden “Demirbaş” Denildi?
Osmanlı sarayında her harcama titizlikle kaydedilirdi. Kral XII. Karl uzun süre gitmeyince, kendisine ve adamlarına yapılan masraflar devletin “demirbaş” kaleminden karşılandı. Bu nedenle Osmanlı’da “Demirbaş Şarl” olarak anılmaya başlandı. Bu lakap, İsveç’e döndüğünde de onunla birlikte kaldı.
Sonuç: Lezzetler Sınır Tanımaz
İsveç köftesi ve lahana dolması, kültürlerin ne kadar kolay birbirinden beslenebileceğinin en lezzetli kanıtlarından biridir. Bugün milyonlarca insan “İsveç köftesi” diye bildiği yemeğin aslında bir Türk tarifi olduğunu bilmese de, tarih ve damak tadı gerçeği değiştirmiyor.
Dünya artık çok daha “kalabalik” ve bu kalabalıkta Türk mutfağının izleri her yerde…
