Türk milletinin tarih boyunca kurduğu imparatorluklar, büyük devletler ve küçük oluşumlar hakkında kesin bir liste henüz oluşturulmadı. Farklı tarihçiler çeşitli yorumlar sunsa da, kapsamlı bir Türk tarihi yazımı hâlâ bekleniyor.
Tarihimizde Karahanlılar Hanedanı önemli bir yer tutar. Bu hanedan, Türkistan’ın doğu ve batı bölgelerini hâkimiyeti altına almış güçlü bir yapıdır. Hanedanlığın en dikkat çeken hükümdarı ise Satuk Buğra Han’dır.
Türkiye’de bu büyük Türk lideri hakkında yeterince inceleme yapılmadı ve makaleler sınırlı kaldı. Bu nedenle, yalnızca Türkiye’deki Türkler değil, tüm Türk dünyası onu tam anlamıyla tanımıyor.
Satuk Buğra Han hakkında detaylı yazılar kaleme alınmalıydı. Zira o, İslam’ı ilk kabul eden Türk hakanı unvanını sonsuza dek taşıyan bir şahsiyettir.
O, Satuk Buğra Han; Yüce Allah’ın sonsuz gücü ve hikmetiyle yarattığı, Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’in (s.a.v.) yaymak için canını ortaya koyduğu hak dinin daha fazla insana ulaşmasını sağlayan bir yiğit olarak tarihe geçti.
O, Satuk Buğra Han; Kur’an-ı Kerim’in “Küfre karşı sürekli cihat” emrini hiç tereddüt etmeden uygulayan, yorulmadan İslam’ı Asya kıtasında yaymak için çabalayan, gazalar düzenleyen, insanları dine davet eden, inanmayanlara mucizeler gösteren, Türklerin kalbine İslam’ı sabırla yerleştiren, Türklüğe iman yolunu açan, soyunu Peygamber’e ümmet kılan bir mücahittir. 300 savaşçıyla Bedir Ashabı gibi devlere karşı durmuş, 3000 askerle Kaşgar’da on kat fazla düşmana karşı “Hak savunması” yapmış, İslam meşalesini “Allah Allah” nidalarıyla taşıyarak küfrün düzenini yok etmiş, imanın filizlenmesini sağlamıştır.
O, Satuk Buğra Han; dünyada gönül baharı açan, Oğuzlarda Türk şanını yükselten, Hak aşıklarının canı, Ümmet-i Muhammed’in gülü, Türklüğün gururu, mazlumların sesi, iman dağlarının zirvesi, Nizam-ı Alem için kılıç kuşanan kutsal bir savaşçıdır.
O, Satuk Buğra Han; Orta Asya’nın geniş bozkırlarında asırlık küfür ve batıl dönemlerini sona erdiren, hak yolunun önderi, Allah yolunda durmadan mücadele eden, dini bağları güçlendiren, dönemin hükümdarı, imanın tecellisi, Peygamber Efendimiz’in (s.a.v.) dostu, çaresizlerin yardımcısı, sufilerin tacı, gazilerin lideri bir mümin olarak anılır.
O, Satuk Buğra Han; Rüstem’in gücü, Hz. Ali’nin (r.a.) himmeti, Emir Hamza’nın cesaretiyle kâfirleri İslam’a yönelten, cahil toplulukları kurtaran bir velidir.
O, Satuk Buğra Han; soyu Afrasiyab üzerinden Türk bin Yafes’e ve Nuh Peygamber’e uzanan, Türk asaletini İslam’ın şerefiyle taçlandıran, İslam’ı Türkistan’da fırtına gibi estiren, Türk boylarını peşinden sürükleyen, Muhammedi ilerleyişin somutlaşmış hali, imanı dava edinen bir asilzadedir.
Ancak bu kadar önemli bir şahsiyete rağmen, Abdülkerim Satuk Buğra Han’ın İslam’ı kabul süreci ve Kaşgar merkezli ilk Türk-İslam devleti hakkında bilgiler oldukça kısıtlıdır.
Bu konuyla ilgili bilinen ilk eser, Abdül Gaffar’ın Kaşgar Tarihi’dir. Orijinali kayıp olan bu eserin detayları bilinmiyor. Yaklaşık dört yüzyıl sonra, Cemal Karşi 1282’de Kaşgar’da yazdığı Mülhakatü’s-Suruh adlı kitapta bu bilgileri aktarmıştır.
Abdül Gaffar’ın aktardığına göre, Abdülkerim Satuk Buğra Han İslam’ı önce Hz. Hızır’dan öğrenmiş, ardından Sasanî kökenli Şehzade Ebü’n Nasr Samani’den Artuç’ta dini bilgiler edinmiştir. 12 yaşında İslam’ı benimseyen Satuk Buğra Han, vadideki tekbir sesleriyle taşları yerinden oynatacak kadar güçlü bir kabul yaşamıştır. Kurtlar ve kuşlar bu sese katılmıştır. Babası Tengri Buğra Han’ın Buhara seferi sırasında ölümü üzerine amcası Oğulcak Kadir Han’ın himayesine giren Satuk, 25 yaşında Müslümanlığını ilan ederek amcasına karşı mücadele başlatmıştır.
Satuk Buğra Han’ın Tahta Yükselişi
Satuk Buğra Han, Müslümanlığını resmileştirerek amcasına karşı ayaklandı. Elli süvariyle ava çıktığını söyleyerek yola koyuldu.
Yegaç Balık şehrini kuşattı ve üç ay süren kuşatma sonrası amcası harekete geçti. Satuk’un etrafındaki savaşçılar 300’e ulaştı.
Fergana Savaşı sırasında taraftarları bine yükseldi. Atbaşı Kalesi’ni ele geçiren Satuk, ardından 3000 askerle Kaşgar’ı fethetti. Putperest amcasını yenerek 26 yaşında Karahanlı tahtına oturdu.
Bu zaferle Börmekik şehrini de aldı. Adil yönetimi sayesinde binlerce Türk Müslüman oldu. 70 yıl hüküm sürdü ve en az 700 bin Türk ailesi İslam’ı kabul etti.
Abdülkerim Satuk Buğra Han, 955’te Kaşgar yakınlarındaki Artuş’ta vefat etti ve oraya gömüldü.
Bu döneme kadar Kaşgar ve çevresinde yüz binlerce Türk İslam’ı benimsedi. Hakkında birçok menkıbe oluştu ve bunlar “Tezkire-i Buğra Han”da toplandı. Türklerin İslamlaşması ve Karahanlı tarihi üzerine çalışanlar genellikle bu eserden yararlandı. Eserin dünya kütüphanelerinde 11 nüshası bulunuyor: Paris, Londra, Rusya, Berlin, Taşkent (dört adet), Oxford-Bodleian (üç adet).
Tezkire-i Satuk Buğra Han, Anadolu destanlarıyla şaşırtıcı benzerlikler taşır. Battal Gazi, Danişmend Gazi ve Saltık Gazi destanlarını anımsatır. Bu benzerlikler, Anadolu destanlarının kökeninin Türkistan olduğunu gösterir.
Benzerlikler destanlarla sınırlı değil. Anadolu’da derlenen Kırk Kızlar ve Uzun Kızlar efsaneleri, Satuk’un kızları Bubi Meryem Hatun ve Hediye Türkân Hatun’un menkıbelerine benzer: Düşman tehdidinde dua edip yere girerler.
Satuk Buğra Han dönemi için bir diğer eser Tezkire-i Ebü’n Nasr Samani’dir. Okumaya başlamadan önce, Uygur Türkü Seyfeddin Aziz’in 1990’larda yayımlanan “Satuk Buğra Han” romanını öneririm. Roman, Karahanlıların İslamlaşmasını gerçekçi bir kurguyla anlatır ve menkıbeleri anlamayı kolaylaştırır.
Tezkire-i Satuk Buğra Han’da, Satuk’un ruhunun Miraç’ta Peygamber Efendimiz’le görüşmesi anlatılır. Bu olay, Türk milletine “İlâ-yı kelimetullah” idealini aşılar.
Sultan Alparslan “Halis Müslümanlarız” derken, Sultan Melikşah Akdeniz’e ulaşınca “Deniz olmasa adını daha uzağa taşırdım” diye hayıflanırken bu ideali yaşatırdı. Türk milleti, Satuk Buğra Han’dan itibaren Orta Asya’dan Avrupa’ya kadar devletler kurarak Allah’ın ismini yaydı. Gazneli Mahmud, Tuğrul Bey, Alparslan, Melikşah, Baybars, Timur, Osman Gazi gibi liderler bu mücadeleyi sürdürdü. Orhan Gazi, Murad Hüdavendigâr, Fatih, Yavuz ve Kanuni ise İslam’ı yücelterek ezberlettirdi.
Bu kutlu yolun öncüsü Abdülkerim Satuk Buğra Han’dır. Türklerin toplu İslamlaşmasını sağlayarak hem milletin geleceğini aydınlattı hem İslam’ın kaderini değiştirdi. Medeniyet, siyaset ve askeri alanda İslam güçlendi.
Satuk Buğra Han’dan sonra oğulları döneminde birçok İslam âlimi ülkeye gelerek dini yaydı.
96 yaşına kadar İslam için çalışan Satuk Buğra Han, Türk ve Müslüman kavramlarını birleştirdi. 955’te Artuş’ta vefat etti. Mekânı cennet olsun.
Abdülkerim Satuk Buğra Han’ı anmak için şu koşuğu paylaşalım:
Atuş güzel yurt, Pazartesi pazarı var. Garipleri kollayan, Hz. Sultan mezarı var.
Hz. Sultan tuğ alem, Elinde kılıç kalem. Ağlamayın çocuklar, Geçip gidiyor alem.
Son olarak dua ile bitirelim:
Allah, Ömer, Halid bin Velid, Tarık bin Ziyad, Selahaddin Eyyubi, Alparslan, Nureddin Zengi, Kılıç Arslan, Baybars, Abdülkerim Satuk Buğra Han gibi İslam serdarlarının ışığını bizden eksik etmesin!
Gazze, Kudüs, Arakan, Keşmir, Bosna, Moro, Kerkük, Yemen, Urumçi, Lübnan, Patani, Kosova, Belucistan, Kırım gibi mazlum coğrafyalara yeni kahramanlar nasip etsin inşallah…
Selam ve dua ile…
