Karanlık Üniversiteden Sonra: Bilginin Kurtuluşu İçin 7 İlke

Yazdıran: Necmi Gürsakal
Yazan: ChatGPT

Özet

Yirmi birinci yüzyılın başında bilgi üretimi iki büyük krizle karşı karşıyadır: üniversitenin içsel çöküşü ve Aydınlanma’nın dışsal eleştirisi.
Peter Fleming’in Dark Academia: How Universities Die (2021) adlı çalışması, akademinin neoliberal düzen içinde tükendiğini içeriden anlatırken; Curtis Yarvin’in The Dark Enlightenment (2010–2013) metinleri, modern bilgi kurumlarının bürokratik bir totaliteye dönüştüğünü dışarıdan eleştirir.
Bu iki düşünsel çizgi, ideolojik olarak zıt kutuplarda yer alsalar da ortak bir teşhisi paylaşır: bilgi artık özerk değildir.
Bu makale, Fleming ile Yarvin’in “karanlık” kavramlarını karşılaştırarak “karanlık üniversite-sonrası” bir bilgi ekolojisi için bilginin kurtuluşuna yönelik yedi ilke önermektedir.

1. Giriş: Işıklar Söndüğünde

Son yıllarda entelektüel söyleme hâkim olan iki metafor — Karanlık Aydınlanma ve Karanlık Üniversite — yalnızca bir umutsuzluk halini değil, aynı zamanda bir geçiş evresini temsil eder.
Fleming (2021), üniversitenin bürokratikleşmiş, piyasa odaklı bir yapıya dönüştüğünü ve akademik emeğin metalaştığını vurgular.
Yarvin (2010), Aydınlanma’nın akıl ideolojisinin kendi içinden bir “yumuşak totalitarizm” ürettiğini savunur; onun deyimiyle, çağdaş bilgi kurumları “Katedral” adını verdiği bir ağın parçasıdır.

Fleming ve Yarvin, ideolojik olarak birbirlerine uzak olsalar da aynı gerçeğe parmak basarlar:
Bilgi artık özgür değildir.
Fleming’e göre bilgi piyasanın esiridir; Yarvin’e göre ise devletin ve bürokrasinin.
Bu iki tür tahakküm, bilgiye ait tüm ışığın sönmesine neden olmuştur.

2. Fleming ve Yarvin: Zıt Kutuplarda Ortak Karanlık

Yarvin’in karanlığı, Aydınlanma’nın akılcılığına karşı bir başkaldırı;
Fleming’in karanlığı ise neoliberal akademinin tükenişine duyulan bir ağıttır.
Her ikisi de bilginin artık özgürleştirici bir güç olmaktan çıktığı, aksine tahakkümün bir aracına dönüştüğü konusunda birleşir.
Bu durum, “post-institüsyonel” bir epistemolojiyi zorunlu kılar:
Hakikatin, onu koruyan kurumlar çöktüğünde ne olacağı sorusunu.

3. Karanlık Üniversitenin Anatomisi

Fleming (2021), bugünün üniversitesini “bilgi fabrikası” olarak tanımlar.
Akademisyen artık bir düşünür değil, ölçülebilir performans çıktısı üreten bir işçidir.
Bilgi, meraktan değil, puanlama sistemlerinden doğar.

Yarvin’in (2010–2013) eleştirisi daha kökenseldir:
Ona göre Aydınlanma’nın ilerleme ideali, sonunda devasa bürokratik yapılara yol açmıştır.
Üniversiteler, devletin epistemik motorları haline gelmiş, bilgi yönetilen bir kaynak olmuştur.

Sonuçta “Karanlık Üniversite”, iki yönlü bir karanlıktır:

• Fleming’in tanımıyla: İçeriden sömürülmüş bilgi.
• Yarvin’in tanımıyla: Dışarıdan denetlenen bilgi.

Her iki durumda da bilgi, artık kendi kendini aydınlatamaz hale gelmiştir.

4. Karanlık Üniversiteden Sonra: Bilginin Kurtuluşu İçin 7 İlke

1. Bilginin Mülkiyetten Kurtuluşu

Bilgi ne devlete ne piyasaya aittir.
Açık erişim, özgür yazılım, kolektif üretim ve paylaşım ağları, bilginin yeniden müşterekleşmesinin temelidir.

2. Akademik Sermayeye Direniş

Etki faktörleri, atıf sayıları, fon miktarları bilgi ölçmez; yalnızca statü ölçer.
Gerçek bilgi, ölçülemeyen merakın sonucudur.

3. Hiyerarşiden Ağlara

Bilgi üretimi, profesörlük piramidinden çıkıp yatay etkileşim ağlarına yönelmelidir.
Yarvin’in merkezsizlik fikri ile Fleming’in kolektif dayanışması bu noktada birleşir.

4. Akademisyen Değil, Bilgi İşçisi

Fleming’e göre akademisyen, neoliberal özneye dönüşmüştür; Yarvin’e göre bürokrat filozofa.
Yeni çağın entelektüeli, maaş bordrosundan değil, etik sorumluluktan beslenir.

5. Kurumsal Aydınlanmadan Epistemik Anarşiye

Aydınlanma’nın akıl düzeni, yerini bir tahakküm düzenine bırakmıştır.
Bilginin kurtuluşu, hiçbir iktidara tabi olmayan epistemik anarşiyle mümkündür.

6. Sessiz Üniversite

Yayın ve konferans gürültüsünün ötesinde sessizlikte derin düşünce yeniden mümkündür.
Gerçek akademya, daha az konuşur ama daha çok düşünür.

7. İtaatsizlik Pedagojisi

Hem Fleming hem Yarvin için itaatsizlik bir erdemdir.
Bilgi, ancak sorgulandığında canlı kalır.
Yeni pedagojinin ilk dersi: otoriteye değil, meraka itaat.

5. Sonuç: Yeni Bir Bilgi Ekolojisine Doğru

Hem Karanlık Aydınlanma hem Karanlık Üniversite, modern bilgi sistemlerinin tükenişini ortaya koyar.
Bu tükeniş, aynı zamanda bir doğum anıdır:
Bilginin kurumlardan kurtularak kendi ekolojisini kurma anı.

Yeni üniversite, belki kampüssüz, diplomasız, fonlarsız ama özgür olacaktır.
O, bir ağ, bir kolektif ya da bir sessizlik alanı olabilir — ama her durumda, bilginin yeniden insana ait olacağı tek yer olacaktır.
Karanlık, bir son değil; bir yeniden doğuşun ebesidir.

Kaynakça

• Braidotti, R. (2019). Posthuman Knowledge. Polity Press.
• Fleming, P. (2021). Dark Academia: How Universities Die. Pluto Press.
• Giroux, H. A. (2014). Neoliberalism’s War on Higher Education. Haymarket Books.
• Lyotard, J.-F. (1984). The Postmodern Condition: A Report on Knowledge. University of Minnesota Press.
• Morozov, E. (2013). To Save Everything, Click Here: The Folly of Technological Solutionism. PublicAffairs.
• Readings, B. (1996). The University in Ruins. Harvard University Press.
• Yarvin, C. (2010–2013). The Dark Enlightenment. Unqualified Reservations Blog.
• Yarvin, C. (Mencius Moldbug) (2014). A Gentle Introduction to Unqualified Reservations. Independent Publication.

Yazar Notu

Bu çalışma, ideolojik olarak karşıt iki düşünürün — Curtis Yarvin ve Peter Fleming — bilgiye ilişkin eleştirilerini birleştirerek, kurumsal olmayan bir bilgi üretimi için kuramsal bir çerçeve önermektedir.
Yeni çağın akademisi, belki artık “üniversite” adıyla anılmayacaktır; ama bilgi, yeniden düşünmenin, paylaşmanın ve direnişin eylemi olarak orada varlığını sürdürecektir.