Bilim insanları ve gökyüzü gözlemcileri, bu mayıs ayında, Avrupa, ABD ve Kanada’da nefes kesici bir kutup ışığı gösterisine tanık oldular. Bu olağanüstü olay, rekor düzeydeki aurora australis’in ihtişamını Yeni Kaledonya’ya kadar deneyimleme fırsatı sundu.
Aurora Nedir? Ne sebep olur?
Gökyüzünde görünen pembe ve yeşil ışık gösterisi olan Aurora Borealis veya kutup ışıkları, güneşten gelen yüklü parçacıkların Dünya atmosferi ile etkileşime girmesiyle oluşur. Güneş, koronal kütle atılımları olarak bilinen süper sıcak plazma patlamaları yayar. Bu plazmadaki yüklü parçacıklar gezegenimize ulaştığında, Dünya’nın manyetik alanı tarafından kutuplara doğru yönlendirilirler. Parçacıklar atmosferdeki gazlarla çarpıştığında enerji açığa çıkar ve çarpıcı aurora görüntülerine neden olur. Renk değişimi, çarpışmanın meydana geldiği yüksekliğin bir sonucudur; yeşil ışıklar yaklaşık 95 km yükseklikteki oksijen tarafından üretilirken, daha yüksek irtifalardaki nadir çarpışmalar kırmızı tonlar oluşturabilir.
Aurora aktivitesi neden arttı?
Kutup ışıkları, tipik olarak Kanada, Kuzey Amerika, İskandinavya ve İzlanda gibi yüksek enlem bölgelerinde görülen büyüleyici bir gösteridir. Ancak geçen hafta, alışılmadık derecede güney enlemlerinde bile aurora borealis’in görüldüğü olağanüstü bir olay yaşandı. Bu sıra dışı olay, 2003’ten bu yana kaydedilen en güçlü güneş fırtınasından kaynaklandı.
Fırtına, Dünya’nın 17 katı büyüklüğünde devasa bir güneş lekesi grubu olan “aktif bölge 3229″da meydana geldi. Güneş’ten devasa plazma patlamaları Dünya’ya doğru fırladı ve gezegenimizin manyetik alanıyla etkileşime girerek çarpıcı auroral gösterilere neden oldu.1
Bilim insanları, Güneş’in şu anki güneş döngüsünde ilerledikçe daha fazla güneş fırtınası öngörüyorlar. Güneş yüzeyindeki artan sayıda güneş lekesi aktivitesi, önümüzdeki aylarda ve yıllarda daha fazla auroral gösterinin yaşanabileceğine işaret ediyor.
Ne gibi etkileri oldu?
Güçlü bir güneş fırtınası, dünya genelinde radyo ve GPS sinyallerinde kesintilere neden oldu. SpaceX’in uydu internet hizmeti Starlink de fırtınadan etkilendi. 5.000’den fazla uydudan oluşan ağa sahip olan Starlink, kullanıcılarına bazı bölgelerde internet bağlantılarında geçici kesintiler yaşandığını bildirdi.
Uzay hava durumu fizikçisi Tamitha Skov, X (eski adıyla Twitter) hesabından yaptığı açıklamada, yaşanan kesintilerin iki nedene bağlı olabileceğini belirtti. Skov’a göre, fırtına ya doğrudan iletişim sinyallerini bozmuş ya da Dünya atmosferinin yoğunluğunu etkileyerek uydular üzerinde sürüklenmeye neden olmuş olabilir.
Güçlü bir güneş fırtınasının beklenmesi üzerine, elektrik şebekesi operatörleri önlemler aldı. Çünkü jeomanyetik fırtınalar, şebekede ekstra elektrik akımlarına neden olarak elektrik kesintilerine yol açabiliyor. Yeni Zelanda’nın elektrik iletim servisi, ekipman hasarını önlemek için ülke genelindeki bazı devreleri geçici olarak kapattı.
NASA, 10 Mayıs’ta yaptığı açıklamada, Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki dört ABD’li ve üç Rus astronot için herhangi bir tehdit öngörmediğini söyledi. Çin’in Tiangong uzay istasyonunda üç kişi bulunuyor, ancak orada da herhangi bir önlem alındığına dair bir bilgi verilmedi.
Bazı uydular bilimsel gözlemler yapmayı durdurdu. Örneğin, NASA’nın Chandra X-ışını Gözlemevi, fırtınadan önce bir önlem olarak astronomik veri toplamayı geçici olarak durdurdu ve aletlerini radyasyon patlamalarından korumak için depoladı. Bir NASA sözcüsü, ICESat-2 buz ölçüm uydusunun da fırtına sırasında, muhtemelen atmosferik sürüklenmenin artması nedeniyle beklenmedik bir dönüş yaşadığında otomatik olarak bilimsel çalışmalarını durdurduğunu söyledi.
Kaynaklar:
- https://www.nature.com/articles/d41586-024-01432-7 ↩︎
