Gebelik Diyabeti ve Çocuklarda Nörogelişimsel Bozukluklar Arasındaki İlişki: Güncel Bulgular ve Gelecek Öngörüleri

Günümüzde, gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet) dünya genelinde giderek artan bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkıyor ve milyonlarca anneyi etkiliyor (5). Bu durum, yalnızca annenin sağlığı üzerinde kısa ve uzun vadeli etkilere sahip olmakla kalmıyor, aynı zamanda doğacak çocukların gelişimini de yakından ilgilendiriyor. Son dönemde yapılan kapsamlı araştırmalar, gebelikte yaşanan diyabetin çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (ADHD) ile otizm spektrum bozukluğu (OSB) gibi nörogelişimsel sorunlarla ilişkili olabileceğini ortaya koyuyor. Bu makale, bu kritik bağlantıyı mevcut bilimsel veriler ışığında inceleyerek, anne adayları ve sağlık profesyonelleri için önemli bilgiler sunmayı hedefliyor.

Gebelik Diyabeti Nedir ve Neden Önemlidir?

Gebelik diyabeti (gestasyonel diyabet), hamilelik sırasında ilk kez ortaya çıkan veya teşhis edilen bir diyabet türüdür (5). Genellikle hamileliğin ikinci yarısında, plasentadan salgılanan hormonların insülin direncine yol açmasıyla gelişir. Kontrol altına alınmadığında, yüksek kan şekeri seviyeleri hem anne hem de bebek için ciddi sağlık riskleri oluşturur. Son yıllarda yapılan bir meta-analize göre, gebelik diyabetinin küresel prevalansı %10,3 olarak raporlanmıştır ve bu oran coğrafi bölgelere göre değişiklik göstermektedir (5). Erken teşhis ve uygun yönetim, hem annenin hem de bebeğin sağlığı için hayati öneme sahiptir.

Nörogelişimsel Bozukluklar: ADHD ve Otizm Spektrum Bozukluğu

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (ADHD), dikkati sürdürmekte zorlanma, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik ile karakterize yaygın bir nörogelişimsel bozukluktur (6). Dünya genelinde çocuk ve ergen popülasyonunda yaklaşık %5-7 oranında görüldüğü tahmin edilmektedir (6). Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) ise sosyal iletişim ve etkileşimde zorluklar, sınırlı ve tekrarlayıcı davranış kalıpları ile belirli gelişimsel bir durumdur (7). Son verilere göre, OSB’nin küresel prevalansı her 100 çocuktan yaklaşık 1’ini etkilemektedir (7). Her iki bozukluk da çocuğun öğrenme, sosyal uyum ve günlük yaşam aktivitelerini önemli ölçüde etkileyebilir.

Gebelik Diyabeti ile Nörogelişimsel İlişki: Büyük Çalışmalar Ne Diyor?

Son yıllarda yapılan geniş kapsamlı çalışmalar, gebelik diyabeti ile çocuklarda nörogelişimsel bozukluklar arasında potansiyel bir ilişki olduğunu düşündürüyor. 2023 yılında yapılan bir meta-analiz, gebelik diyabeti olan annelerin çocuklarında ADHD riskinin %36, OSB riskinin ise %56 daha yüksek olduğunu ortaya koymuştur (2). Bu çalışma, 48 farklı araştırmanın verilerini bir araya getirerek 9 milyondan fazla gebeliği incelemiştir. Benzer şekilde, 2023’te yayımlanan başka bir sistematik derleme ve meta-analiz de anne diyabetinin (tip 1, tip 2 ve gebelik diyabeti dahil) bebeklerde ADHD ve OSB riskini artırdığı sonucuna varmıştır (1). Bu bulgular, gebelikteki metabolik ortamın çocuğun beyin gelişimi üzerindeki potansiyel etkisine işaret etmektedir.

Meta-analiz Bulguları

Meta-analizler, birçok farklı çalışmanın sonuçlarını birleştirerek daha güçlü ve genellenebilir çıkarımlar yapmamızı sağlayan önemli araştırma yöntemleridir. 2024 yılında yapılan güncel bir meta-analiz de gestasyonel diyabetin çocuklarda OSB ve ADHD riskini artırdığını doğrulamıştır (3). Bu tür çalışmalar, anne karnındaki yüksek glikoz seviyelerinin fetüsün beyin gelişimini nasıl etkilediğine dair yeni sorular ortaya çıkarmaktadır. Yüksek glikozun iltihaplanmayı, oksidatif stresi ve insülin direncini artırarak nörogelişimsel yolları etkileyebileceği düşünülmektedir.

İkincil Etkiler ve Mekanizmalar

Gebelik diyabetinin nörogelişimsel bozukluklara yol açtığına dair kesin bir neden-sonuç ilişkisi henüz tam olarak kanıtlanmamıştır. Ancak araştırmacılar, bu ilişkinin ardındaki potansiyel mekanizmaları inceliyor. Fetüsün yüksek kan şekeri seviyelerine maruz kalması, beyin gelişimi sırasında kritik süreçleri etkileyebilir (8). Örneğin, fetal hiperinsülinemi ve buna bağlı hipoglisemi, nöronal hasara yol açabilir. Ayrıca, gebelik diyabeti olan annelerde görülen iltihaplanma ve oksidatif stresin, bebeğin beyin gelişimini olumsuz etkileyen faktörler arasında olabileceği düşünülmektedir (8).

Genetik ve Çevresel Faktörlerin Rolü

Nörogelişimsel bozuklukların gelişiminde genetik yatkınlıklar en güçlü belirleyicilerden biri olmaya devam etmektedir. Ancak, gebelik diyabeti gibi çevresel faktörlerin de küçükten orta dereceye kadar bir etkiyle bu riski artırabileceği bilinmektedir (8). Örneğin, annenin folik asit eksikliği, hava kirliliğine maruz kalması veya gebelik diyabeti gibi durumlar, genetik yatkınlığı olan çocuklarda bozukluğun ortaya çıkma olasılığını etkileyebilir. Uzmanlar, hem genetik yatkınlığın hem de çevresel faktörlerin birbiriyle etkileşerek bu karmaşık durumları şekillendirdiğini belirtiyor (8).

Annenin Sağlığı Üzerindeki Uzun Vadeli Etkiler

Gebelik diyabeti sadece çocuğun sağlığını değil, annenin uzun vadeli sağlığını da derinden etkiler. Gestasyonel diyabet geçmişi olan kadınlar, ilerleyen yaşlarda tip 2 diyabet, kalp hastalığı, inme ve kronik böbrek hastalığı geliştirme riski altındadır (4). 2023 yılında yayımlanan bir sistematik derleme ve meta-analiz, gebelik diyabeti geçiren kadınların tip 2 diyabet riskinin beş kat arttığını göstermektedir (4). Bu nedenle, gebelik sonrası dönemde annelerin düzenli takip edilmesi ve sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıklarını benimsemeleri büyük önem taşımaktadır.

Gelecek Araştırmalar ve Klinik Yaklaşımlar

Gebelik diyabeti ile nörogelişimsel bozukluklar arasındaki ilişkinin tam olarak anlaşılması için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Özellikle, bu ilişkinin neden-sonuç boyutunu aydınlatacak ileriye dönük kohort çalışmaları ve mekanizmaya yönelik araştırmalar büyük önem taşımaktadır. Klinik uygulamada, gebelik diyabeti olan annelerin ve bebeklerinin nörogelişimsel açıdan daha yakından takip edilmesi, erken müdahale şansını artırabilir. Gebelik öncesi ve sırası sağlık danışmanlığı, risk faktörlerinin azaltılması ve kan şekeri kontrolünün optimize edilmesi, hem annenin hem de çocuğun sağlığı için kritik adımlardır.

Kaynakça

1. Chen, S., Liu, C., Chen, S., Cao, Y., & Chen, J. (2023). Maternal diabetes and neurodevelopmental disorders in offspring: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Diabetes & Endocrinology, 11(7), 503-516.
2. Li, J., Yu, B., Sun, H., Chen, R., Wu, R., Sun, X., … & Wei, R. (2023). Association of gestational diabetes mellitus with offspring neurodevelopmental disorders: a systematic review and meta-analysis. Journal of Psychiatric Research, 166, 336-348.
3. Zeng, H., Guo, Y., Lu, D., Zeng, Q., Zheng, H., Deng, S., … & Liang, R. (2024). Maternal gestational diabetes mellitus and offspring neurodevelopmental disorders: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 344, 251-260.
4. Zhao, Q., Liu, Q., Li, W., Sun, Z., Ma, Y., Zhang, W., … & Wang, X. (2023). Long-term adverse health outcomes in women with a history of gestational diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis. Obesity Reviews, 24(9), e13627.
5. Wang, H., Zhao, X., Sun, X., Su, Y., Ma, S., & Li, R. (2023). Global prevalence of gestational diabetes mellitus: a systematic review and meta-analysis of data from 186 countries. BMJ Open Diabetes Research & Care, 11(3), e003054.
6. Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2023). Global, regional, and national prevalence of ADHD in children and adolescents: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 339, 23-30.
7. Zeidan, J., Fombonne, L., Liu, Y., Higgins, S., Perdue, A., King, M., … & Durkin, M. S. (2023). Global Prevalence of Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review and Meta-analysis. Pediatrics International, 65(1), e15328.
8. Romanczyk, T., Konopko, M., & Skibinska, M. (2023). Gene-environment interactions in neurodevelopmental disorders: recent advances and future perspectives. Molecular Psychiatry, 28(8), 3121-3135.