14 Ağustos 1910, İstanbul doğumlu Hatice Nüzhet Gökdoğan, Türk gökbilimci ve akademisyen olarak bilinen Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk bilim kadınlarından biridir. Aynı zamanda “Türkiye’nin ilk kadın gökbilimcisi ve ilk kadın dekanı” olarak da tanınır. Gökdoğan, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde bir numaralı doktora tezine sahiptir ve aynı fakültedeki Astronomi Kürsüsü’nde görev yapan ilk Türk doçenttir. Ayrıca 1954-1956 ve 1978-1980 yılları arasında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi dekanlığı yapmıştır.
Hatice Nüzhet Gökdoğan, siyasetçi Ali Mukbil Gökdoğan’ın eşi ve Cumhuriyet tarihinin ilk kadın keman profesörü Gönül Gökdoğan’ın annesidir.
Yaşamı
Hatice Nüzhet Gökdoğan, 1910 yılında İstanbul’da doğdu. Babası Atatürk’ün silah arkadaşlarından tümgeneral Mehmet Zihni Toydemir, annesi ise Nebihe Hanım’dır. Eğitim hayatına Erenköy Kız Lisesi’nde devam etti ve 1928 yılında mezun oldu. Devlet bursu kazanarak Fransa’ya matematik-fizik lisans eğitimi almak üzere gönderildi. Lyon Kız Lisesi’nde Fransızca öğrendikten sonra Erkek Lisesi’ne geçerek matematik odaklı bir eğitim aldı. 1932’de Lyon Üniversitesi’nde matematik lisansını tamamladı. Ardından 1933 yılında Paris Üniversitesi’nde fizik öğrenimine başlama fırsatı yakaladı ve Paris Gözlemevi’nde staj yaptı. Yılsonu sınavlarından sonra Türkiye’ye döndü.
Hatice Nüzhet Gökdoğan, İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde Astronomi Enstitüsü’ne Türkiye’nin ilk Türk doçenti olarak atandı. Üniversite bahçesinde gözlemevi kurma çalışmalarına katıldı. Ayrıca 1936’da Yüksek Mühendis Mektebi’ne (İstanbul Teknik Üniversitesi) müderris muavini olarak atandı ve bu kurumun ilk kadın çalışanı oldu. Matematik doçenti olarak görevine 1946 yılına kadar devam etti.
1937’de İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi’nde doktora tezini tamamladı. Bu tez, fakülte kayıtlarında “bir” numaralı tez olarak kaydedilmiştir. Aynı yıl içinde William Marshall Smart’ın “Spherical Astronomy” adlı eserini “Kürevî Astronomi” olarak Türkçeye çevirdi ve 1940 yılında doçent unvanı aldı. 1948 yılında ise profesör unvanını kazandı.
Hatice Nüzhet Gökdoğan, Türk Matematik Derneği (1948) ve Türk Kadınlar Derneği (1949) oluşumlarının kurucuları arasında yer aldı. Aynı zamanda farklı dönemlerde Türk Kadınlar Derneği’nin başkanlığını üstlendi. 1954 yılında, bir grup astronom ile birlikte kurduğu Türk Astronomi Derneği’nin başkanı oldu ve bu görevi 20 yıl boyunca sürdürdü.
1951-1952 yıllarında Amerika Birleşik Devletleri’nin Michigan eyaletine gitmiştir. Ann Arbor’da bulunan McMath-Hulbert Gözlemevi ve Wilson Dağ Gözlemevi ile Palomar Dağı Gözlemevi’nde çalışmalarda bulunmuştur.
23 Haziran 1954 tarihinde İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi dekanlığına seçilen Gökdoğan, Türkiye’nin ilk kadın dekanı olarak iki yıl boyunca bu görevi sürdürdü. 1958 yılından itibaren 22 yıl boyunca Astronomi Kürsüsü başkanlığı yaptı. Bu süre zarfında Fransa, İsviçre ve İtalya’daki çeşitli gözlemevleriyle ortak araştırma programları geliştirdi. Aralık 1971’de, İstanbul’da Türk ve Balkan astronomların katıldığı “Keppler Sempozyumu”nu düzenledi.
1978 yılında ikinci kez dekan seçilen Gökdoğan, Eylül ayında Silivri’de II. Ulusal Astronomi Kongresi’ni düzenledi. Bu kongre, 1997’de kurulan Ulusal Gözlemevi fikrinin gündeme geldiği ve tartışıldığı önemli bir toplantıydı.
Hatice Nüzhet Gökdoğan, 1980 yılında emekli olana kadar dekanlık ve bölüm başkanlığı görevlerine devam etti. Akademik hayatı boyunca 6 ders kitabı çevirdi, 3 ders kitabı yazdı ve 13 bilimsel makale yayımladı. Ayrıca TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi’nin kurulması için ilk adımların atılmasında da rol aldı.
Hatice Nüzhet Gökdoğan, 24 Nisan 2003 tarihinde vefat etmiştir. Cenazesi Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedilmiştir.
