Bizans İmparatorluğu’nun görkemli başkenti Konstantinopolis, binyıldan fazla bir süre uygarlığın bir feneri olmuştu. İmparator I. Konstantin tarafından M.S. 330 yılında eski Yunan şehri Bizans’ın bulunduğu yerde kurulan Konstantinopolis, Doğu Roma İmparatorluğu’nun siyasi, kültürel ve dini kalbi haline gelmişti. Konstantinopolis’in Avrupa ve Asya’nın kesiştiği noktadaki stratejik konumu, onu Doğu ile Batı’yı birbirine bağlayan gelişen bir ticaret ve alışveriş merkeziydi. Bizans mimarisinin bir harikası olan simgesel Ayasofya, imparatorluğun ihtişamının bir kanıtı olarak duruyordu ve daha sonra Osmanlı fethinden sonra bir camiye dönüştürüldü. Konstantinopolis’in zengin tarihi ve mirası, insanlık tarihinin en etkili ve kalıcı şehirlerinden biri olmaya, İstanbul olarak devam etmekte, tarihçileri ve ziyaretçileri büyülemeye devam etmektedir.
Konstantinopolis adını, Roma İmparatoru I. Konstantin’in adı ve Yunancada “şehir” anlamına gelen Polis in birleşmesinden almıştır. Konstantinopolis “Konstantin’in Şehri” anlamına gelir ve I. Konstantin’in 330 yılında şehri Roma İmparatorluğu’nun yeni başkenti olarak yeniden kurmasının ardından bu isim verilmiştir.
Konstantinopolis’in Tarihçesi
Konstantinopolis, günümüz İstanbul’u, yüzyıllar boyunca önemli bir merkez olmuştur. MÖ 660’ta Yunan kolonisi Byzantion olarak kurulmuş ve 330 yılında Roma İmparatoru I. Konstantin tarafından Roma İmparatorluğu’nun ikinci başkenti olarak yeniden adlandırılmıştır. Şehir, Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkenti olarak 15. yüzyılda Osmanlılar tarafından fethedilene kadar önemli bir ticari, kültürel ve dini merkez olarak kalmıştır. Osmanlı döneminde İstanbul, imparatorluğun idari ve dini merkezi haline gelmiş ve yüzyıllar boyunca İslam dünyasının en önemli şehirlerinden biri olmuştur. 20. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu’nun dağılmasıyla birlikte İstanbul, Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti olmuş ve günümüzde de ülkenin en büyük ve önemli şehri olmaya devam etmektedir.
Konstantinopolis’in Bizans Dönemi
Bizans İmparatorluğu, Doğu Roma İmparatorluğu olarak da bilinir, M.S. 4. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar varlığını sürdüren Roma İmparatorluğu’nun bir devamıydı. Başkenti, Avrupa ve Asya’nın kavşağında yer alan stratejik açıdan önemli bir şehir olan Konstantinopolis’ti (günümüz İstanbul’u). Bizanslılar, Klasik Yunanistan ve Roma’nın bilgisinin ve kültürünün büyük bir bölümünü korudular ve sanat, mimari, edebiyat ve hukuk alanlarında önemli katkılarda bulundular. Ayrıca becerikli diplomasileri ve hem Doğu’dan hem de Batı’dan gelen işgalleri karşılama konusundaki yetenekleriyle de tanınıyorlardı. Ancak imparatorluk zamanla giderek geriledi ve sonunda 1453’te Osmanlı Türkleri tarafından fethedildi.
Konstantinopolis’in Fethi ve Osmanlı Dönemi
1453 yılında Osmanlı İmparatorluğu’nun Sultan II. Mehmed önderliğinde gerçekleştirdiği İstanbul’un fethi, dünya tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bizans İmparatorluğu’nun çöküşü ve müteakip olarak Osmanlıların yükselişi, şehir ve bölge için yeni bir çağın başlangıcına işaret etmiştir. Konstantinopolis, adını değiştirerek Kostantiniye olmuştur ve ticaretin ve kültürün önemli bir merkezi olan uçsuz bucaksız Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti haline gelmiştir. Osmanlı döneminde İstanbul, görkemli camilerin, sarayların ve diğer mimari şaheserlerin inşaatına şahit olmuş ve bu da onu canlı ve kozmopolit bir şehre dönüştürmüştür. İmparatorluğun etkisi sınırlarının çok ötesine uzanmış ve Orta Doğu, Avrupa ve ötesinin siyasi, kültürel ve dini manzarası üzerinde kalıcı bir miras bırakmıştır.
Konstantinopolis’in Günümüze Uzanan Tarihi Eserleri
Günümüzde İstanbul olarak bilinen Konstantinopolis, yüzyıllar boyunca yaşanan dönüşümlere tanıklık etmiş zengin bir tarihi yapıya sahiptir. Bir zamanlar Bizans katedrali olan ve şimdi bir cami olan görkemli Ayasofya’dan, Yerebatan Sarnıcı’nın gizemli yer altı sarnıçlarına kadar bu yapılar sayısız imparatorluk ve çağı yaşamıştır.
Ayasofya
Başlangıçta 6. yüzyılda bir Bizans bazilikası olarak inşa edilen yapı, yaklaşık bir bin yıl boyunca en görkemli Hristiyan katedrali olarak hizmet vermiştir. 1453’te Konstantinopolis’in Osmanlılar tarafından fethinden sonra, zarif İslam sanatıyla süslenerek bir imparatorluk camine çevrilmiştir. Yükselen bir kubbe ile taçlanan geniş iç mekanı, mimari stiller ve dekoratif unsurların uyumlu bir karışımını sergiler. 1935’te Ayasofya müze olarak açılmış, 2020 yılında tekrar cami statüsü almıştır. Ayasofya, “Kutsal Bilgelik” anlamına gelen Yunanca “Agia Sofia” kelimesinden türemiştir.
Aya İrini Kilisesi
Aya İrini, İstanbul’un en eski Bizans kilisesidir ve camiye çevrilmemiştir. İmparator I. Konstantin tarafından 4. yüzyılın başlarında inşa edilmiştir. 532’deki Nika Ayaklanması’nda tahrip olan kilise, İmparator I. Justinianus tarafından yeniden inşa edilmiştir.
Bizans İmparatorluğu döneminde patrikhane şapeli olarak kullanılmıştır. İstanbul’un fethinden sonra Topkapı Sarayı’nın surları içinde kalarak camiye çevrilmemiş ve günümüze kadar orijinal mimarisini korumuştur.
Havariyyun (Agios Apostolos) Kilisesi
Havariyyun Kilisesi, İstanbul’un ikinci büyük Doğu Roma abidesiydi ve Fatih Camii’nin şu anki yerinde bulunuyordu. Aziz Timotheus, Andreas ve Lukas’ın yanı sıra Aziz Ioannes Hırisostomos’un mezarına ev sahipliği yapıyordu. Kilise, Venedik’teki San Marcos ve Efes’teki Agios Ioannes kiliselerinin modeli oldu. 1028’e kadar imparatorların gömüldüğü bir anıt mezardı. 1197’de yağmalandı ve 15. yüzyılda harabeye döndü.
Pantokrator Manastırı (Zeyrek Camii)
Pantokrator Manastırı, daha sonra Zeyrek Camii’ne dönüştürülen, İstanbul’un Fatih ilçesinde yer alan görkemli bir Bizans yapısıdır. İmparator II. İoannis Komnenos döneminde 12. yüzyılda inşa edilen manastır, başlangıçta “Her Şeye Kadir” anlamına gelen Pantokrator İsa’ya ithaf edilmiştir. Muhteşem tasarımı, dört büyük ayakla desteklenen merkezi bir kubbe içeren haç biçimli bir plana sahiptir.
İç mekanı, İncil sahnelerini ve azizleri tasvir eden karmaşık mozaiklerle süslenmiştir. İstanbul’un Osmanlılar tarafından fethinden sonra manastır bir camiye çevrilmiş ve Zeyrek Camii adını almıştır. Minare ve medrese inşaatı da dahil olmak üzere kapsamlı yenilemeler ve ilaveler geçirmiştir. Günümüzde cami, Bizans ve İslam mimari unsurlarını harmanlayarak İstanbul’un zengin kültürel mirasına bir kanıt olarak hizmet etmektedir.
Vaftizci Yahya Kilisesi
Haliç’e yakın bir sur içinde yer alan kilise bugün yok olmuştur. Clavijo’nun tasvirine göre kilise, Blakharne Sarayı’na yakındı ve Vaftizci Yahya’nın mozaiğiyle süslü bir girişi vardı. İçeride dört sütunlu, altın yaldızlı mozaikli bir kubbe ve üç bölmeli bir ana kilise bulunuyordu. Duvarlar yerden tavana kadar görkemli mozaiklerle kaplıydı ve kilise çok sayıda kutsal eşyaya ev sahipliği yapıyordu.
Panagia Peribleptos Kilisesi
İstanbul’un güneybatısında yer alan bir manastırın iç bahçesinde bulunmaktadır. Dış cephesi çeşitli resimler ve tasvirlerle süslenen kilisede, İmparator Romanos’un mezarı ve Vaftizci Yahya’nın diğer kolu sergilenmektedir. En dikkat çekici eser ise iddiaya göre Hz. İsa’nın çarmıha gerildiği asıl haçtan yapılmış bir parçadır. Bu siyah renkli tahta, İmparator I. Konstantinos’un annesi tarafından Kudüs’te yapılan kazılarda bulunmuştur.
Chora Kilisesi (Kariye Camii)
Kariye Camii (Chora Kilisesi),14. yüzyılda Bizans kilisesi olarak inşa edilen yapı, Osmanlı döneminde camiye çevrilmiştir. Edirnekapı’daki Kariye Müzesi, eski bir Doğu Roma manastırı olan Khoara Manastırı’nın kalbidir. Mozaikleriyle ünlüdür ve 1511’den 1948’e kadar cami olarak kullanılmıştır.
1948’de müzeye dönüştürülen Kariye, 2019’da Diyanet İşleri Başkanlığı’na devredilmiş ve 2024’te ibadete açılmıştır.
Hipodrom
İmparator Septimus Severus tarafından başlatılıp İmparator I. Konstantinos tarafından tamamlanan bir yarış ve tören alanıydı. Yaklaşık 80.000 kişilikti ve at arabalarının yarıştığı bir parkuruydu, dekoratif heykellerle süslenmiş bir orta set (spina) ve bir arena içeriyordu. İzleyiciler için 30-40 sıra amfi, imparator ailesi ve saraylılar için özel localar bulunmaktaydı.
Burmalı (Yılanlı) Sütun
Yılanlı Sütun, MÖ 479’da Greklerin Perslere karşı kazandığı zaferin anısına Delfi’de yapılmış bir anıttır. Bronz kalkanlardan eritilerek yapılmıştır ve kazanan şehir devletlerinin isimlerini taşır. Sütun, Konstantinopolis’e getirilmiş ve Hipodrom’a dikilmiştir. Özel günlerde, sütunun yılan başlarından halk için şarap dağıtılmıştır.
Dikilitaş
Hipodrom’daki Dikilitaş, yaklaşık 3500 yıllık bir Mısır eseridir ve pembe granitten yapılmıştır. M.Ö. 1547’de dikilmiş ve M.S. 4. yüzyılda İstanbul’a getirilmiştir. Konstantinos VII tarafından bronz levhalarla kaplanmıştır, ancak Haçlı Seferleri sırasında bu levhalar para yapmak için eritilmiştir.
Atlı Heykel
Ayasofya Meydanı’ndaki Justinianus’a atfedilen Atlı Heykel, Doğu Romalılar tarafından şehrin tılsımı olarak görülüyordu. Olağanüstü yüksekliği ve gerçekçiliği ile dikkat çeken heykelde, imparator bir elinde haçlı altın küre, diğer elinde doğuya uzanmış bir şekilde tasvir edilmiştir. 1316’da düşen küre, 1325’te geri konulmuştur. Fetihten sonra heykel kaldırılmış, sütunu ise 1520’deki bir fırtınada yıkılmıştır.
I. Konstantinos Sütunu
Çemberlitaş Meydanı’ndaki İmparator I. Konstantin Sütunu, 328’de dikildi ve imparatorun bir heykelini taşıyordu. 1106’daki bir fırtınada yıkıldı. Bazıları sütunun içinde Hristiyan emanetleri barındırdığını iddia etti, ancak bu henüz kanıtlanmadı.
I. Theodosius Dikilitaşı
Beyazıt Meydanı’nda bulunan Theodosius Dikilitaşı, İmparator I. Theodosius’un bir heykelini taşıyan 40 metreden uzun bir sütundur. Sütunun üzerinde, Theodosius’un savaşlarını tasvir eden kabartmalar ve bir keşişin yaşadığı bir hücre bulunmaktadır. Haçlılar şehri ele geçirdikten sonra, imparatoru bu sütundan aşağı atmışlardır.
Konstantinopolis’i Yönetmiş Olan Devletlerin Kronolojik Sırası:
- Roma İmparatorluğu (196-395)
- Bizans İmparatorluğu (395-1204)
- Latin İmparatorluğu (1204-1261)
- Bizans İmparatorluğu (1261-1453)
- Osmanlı İmparatorluğu (1453-1922)
- Türkiye Cumhuriyeti (1923-Günümüz)
Konstantinopolis’in Başkentlik Yaptığı İmparatorluklar:
* Roma İmparatorluğu (330-395)
* Doğu Roma İmparatorluğu (395-1204)
* Latin İmparatorluğu (1204-1261)
* Doğu Roma İmparatorluğu (1261-1453)
* Osmanlı İmparatorluğu (1453-1922)
Sonuç
Sonuç olarak, Bizans İmparatorluğu’nun görkemli başkenti Konstantinopolis, bin yıldan fazla bir süredir medeniyetin ve mimari harikaların bir simgesi olarak durmuştur. Avrupa ve Asya’nın kavşağındaki stratejik konumu, onu ticaretin, kültürün ve diplomasinin merkezi haline getirmiştir. Şehrin devasa surları, görkemli kiliseleri ve görkemli sarayları, Bizans toplumunun ihtişamını ve inceliğini sergilemiştir. Ancak, direncine ve kalıcı mirasına rağmen, Konstantinopolis’in 1453’te Osmanlı İmparatorluğu’na düşmesi, dünya tarihinde derin bir dönüm noktası olmuştur. Şehrin İstanbul’a dönüşümü, Osmanlı İmparatorluğu’nun bölgedeki hakimiyetini tesis ettiği yeni bir çağın başlangıcını müjdeledi. Bununla birlikte, Konstantinopolis’in mirası, insan medeniyetinin kalıcı gücüne ve mimari harikalarının kalıcı etkisine bir kanıt olarak hizmet ederek ilham vermeye ve büyülemeye devam etmektedir.
Kaynakçalar:
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Konstantinopolis
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Ayasofya
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Aya_%C4%B0rini
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Kariye_M%C3%BCzesi
- Seyyahların Aynasında İstanbul. Albaraka Kültür Sanat ve Yayıncılık.
- Necipoĝlu “From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye
Yazar
