Hıdırellez, Orta Asya, Ortadoğu, Anadolu ve Balkanlarda kutlanan, baharın gelişini ve doğanın uyanışını coşkuyla karşılayan bir bayramdır. 5-6 Mayıs tarihleri arasında kutlanan bu özel gün, Hızır ve İlyas peygamberlerin yeryüzünde buluştukları gün olduğuna inanılarak kutlanır.
Kökeni ve Tarihsel Gelişimi
Hıdırellez’in kökeni oldukça eskilere dayanır. Hititlerden Perslere, Türklerden Romalılara kadar birçok medeniyet, baharın gelişiyle kutlamalar yapmıştır. Hıdırellez ismi ise Hızır ve İlyas peygamberlerinin isimlerinin birleşiminden oluşmuştur. Halk arasında Hızır’ın karada, İlyas’ın ise denizlerde darda kalanlara yardım ettiğine inanılır. Bu nedenle Hıdırellez, bereket ve bolluk umuduyla kutlanır.
Zamanla Hıdırellez, sadece baharın kutlanmasının ötesinde, dileklerin tutulması, bereketin artması ve hastalıklardan korunma gibi amaçlarla da kutlanmaya başlamıştır. Hıdırellez kutlamaları, Osmanlı döneminde de oldukça yaygınlaşmış ve sarayda da kutlanmaya başlamıştır.
Hızır İnanışı
Kökenleri ve İslam Geleneklerindeki Yeri
Hızır, İslam öncesi inançlardan da beslenen ve İslam geleneklerinde de yer alan, gizemli bir figürdür. Türk mitolojisinde adı geçen Aksakallı motifi İslamiyet sonrası Hızır’a dönüşmüştür. Doğaüstü güçlere sahip, ölümsüz ve yeryüzünde dolaştığına inanılan Hızır, tasavvufta önemli bir yere sahiptir.
Hızır İnanışının Kaynakları:
- Gılgamış Destanı: Hızır’ın kökeninin Sümerlerin Gılgamış Destanı’ndaki Utnapiştim’e dayandığı düşünülmektedir. Utnapiştim, Tufan’dan kurtulan ve ölümsüzlük iksirini bulan kahramandır.
- İskender Efsanesi: Hızır, İskender’in yanında yer alan ve ona rehberlik eden bilge bir kişi olarak da tasvir edilir.
- Yahudi Efsaneleri: Hızır ile ilgili bazı Yahudi efsaneleri de mevcuttur. Bu efsanelerde Hızır, İlyas ile özdeşleştirilen Haham, Yeşna Bin Levi ile ilişkilendirilir.
İslam’da Hızır:
Kur’an-ı Kerim’de Hızır’ın ismi doğrudan geçmez. Fakat Hz. Peygamber bir hadîs-i şerîfinde onu Hızır olarak nitelendirmiştir. Kehf Suresinin 60-82. ayetleri, Musa peygamber ve Hızır’ın birlikte deniz yolculuğuna çıktıklarını ve bu yolculuk sırasında bazı mucizeler gerçekleştiğini anlatır. Bu hikaye, Hızır’ın İslam geleneklerinde de önemli bir yer edinmesine neden olmuştur.
Tasavvufta Hızır:
Tasavvufta Hızır, irşad makamının simgesi olarak kabul edilir. Mürşitlerin ve kamillerin Hızır ile karşılaştığına inanılır. Hızır, Hakk’ın tecellilerinden biri olarak da görülür ve ona ulaşmak için manevi bir yolculuk gerekli olduğuna inanılır.
Hızır ile İlyas İlişkisi:
Bazı inançlarda Hızır’ın karada, İlyas’ın ise denizlerde darda kalanlara yardım ettiğine inanılır. Bu nedenle Hıdırellez, Hızır ve İlyas’ın yeryüzünde buluştukları gün olduğuna inanılarak kutlanır.
Hızır İnancının Önemi:
Hızır inancı, İslam geleneklerinde önemli bir yere sahiptir. Bu inanç, insanların manevi arayışlarına ve Hakk’a ulaşma arzusuna bir cevap sunar. Hızır, ilahi rahmetin ve bereketin simgesi olarak görülür ve ona inanmak, umut ve teselli kaynağı olur.
Hıdırellez Kutlamasına İlişkin Gelenekler
Hıdırellez kutlamaları, bölgelere göre farklılık gösterebilmektedir. Fakat bazı ortak gelenekler de mevcuttur. Bunlardan en önemlileri şunlardır:
- Hıdırellez sofrası: Hıdırellez sofrası, bereket ve bolluğu simgeler. Bu sofrada sebzeler, meyveler, kepek ekmeği, halka tatlısı, çörek, boyoz gibi yiyecekler bulunur.
- Hıdırellez pidesi: Hıdırellez pidesi, özel bir pide çeşididir. Bu pideye genellikle ıspanak, peynir veya kıyma konulur. Pidenin ortasına bir yumurta kırılır ve üzerine para konulur. Pidenin diliminden para çıkanın şanslı olacağına inanılır.
- Hıdırellez dilekleri: Hıdırellez gecesi dilek tutmak oldukça yaygındır. Dilekler genellikle kağıtlara yazılıp gül ağacının altına gömülür.
- Hıdırellez ateşleri: Hıdırellez gecesi bazı bölgelerde ateşler yakılır. Bu ateşlerin üzerinden atlamak, hastalıklardan korunmaya ve bereket getirmeye yardımcı olduğuna inanılır.
Hıdırellez, baharın gelişini ve doğanın uyanışını kutlayan bir bayram olmanın ötesinde, insanların bir araya gelerek umutlarını ve dileklerini paylaştıkları bir gündür. Bu özel günün, farklı inançlara sahip insanlar arasında birleştirici bir unsur olması da oldukça önemlidir.
Kaynaklar:
- https://tr.wikipedia.org/wiki/H%C4%B1d%C4%B1rellez
- https://islamansiklopedisi.org.tr/hizir/iliskili-maddeler
- https://islamansiklopedisi.org.tr/ilyas
- https://dergipark.org.tr/tr/pub/tkhcbva/issue/71966/1157746
- https://neu.edu.tr/turk-kulturunde-kutsallik-atfedilen-bir-bahar-bayrami-hidirellez
