Doktor Ceyhun İrgil, çok yönlü bir insan. Tıp alanındaki başarılarının yanı sıra, yazarlık, fotoğrafçılık, müzecilik, sergiler ve diğer kültürel faaliyetler… Say say bitmez. Ceyhun İrgil’in çeşitli dergilerde çıkan makalelerinin yanı sıra çok sayıda kitabı yayınlanmıştır. İrgil, Tıp, edebiyat, sanat ve benzeri çalışmalarının yanı sıra siyasetle de ilgilenmiş; Nilüfer Belediyesi Meclis üyeliğini ve iki dönem milletvekili olarak Bursa’ya hizmet etmiştir.
Lozan Antlaşmasında Türkiye’nin istediği 600 kişilik sürgün listesi kabul edilmemiş, onun yerine 150 kişinin ismini belirleme hakkı tanınmıştı. İstiklal Harbinin kazanılması ve daha sonra İstanbul’a milli ordu birliklerinin gelmesi üzerine emperyalizme hizmet etmiş çok sayıda işbirlikçi İstanbul’u terk etmişti.
Kindar bir nesil yetiştirilmek istendiği bir dönemde cumhuriyeti kuranların en hafif değimiyle “İşbirlikçi” diyebileceğimiz insanlar dışında, Yunan ordusuyla beraber “Demirci Akıncıları” saldıran eşkıya Davut bile Atatürk’ün isteğiyle cumhuriyetin 15. Yılında çıkarılan afla ülkeye döndü ve ömrünü İstanbul’da tamamladı.
Af yasası çıktığında 150’likler listesinde yer alanlardan 60’ı vefat etmişti. Af çıkınca 27 kişi hemen döndü. 24 kişi 1939-1945 yılları arasında dönmüştür. Dönenlerin bir kısmı yurt dışında genç cumhuriyeti yıkmak için çeşitli örgütler kurmuşlardı.
Bu af yasasına TBMM’sinde İsmet İnönü ve 69 milletvekili hayır oyu kullanmıştır. Atatürk’ün erken ölümünden sonra İnönü’nün cumhurbaşkanı olması, dönmek isteyenlere vatandaşlık vermemesi üzerine dönemediler. Hayatta kalanlar Demokrat Parti’nin iktidara gelmesini üzerine döndüler.
150’likler listesinde Manyas çevresinden çok sayıda insanın yer almasının sebebini Caner Yelbaşı’nın “Türkiye Çerkesleri” kitabından öğreniyoruz. Lozan görüşmeleri sürerken Midilli Adası’na kaçan işbirlikçiler Yunanlıların göz yummasıyla buradan Anadolu’ya cumhuriyet rejimine direniş oluşturmak için çeteler çıkarıyorlardı.
Kitapta 150’likler listesinde yer alanların çocukları ve akrabalarının ülke yönetiminde üst düzey görevlere getirildiklerini ve Türkiye Cumhuriyeti’ne nasıl canla başla hizmet ettikleri anlatılıyor.
Okunması gereken güzel bir kitap.
