13. yüzyılın ilk yarısında Orta Doğu ve Anadolu toprakları, büyük güç mücadelelerine sahne oluyordu. Bu mücadelelerden birisi de, 10-12 Ağustos 1230 tarihleri arasında, Erzincan yakınlarındaki Yassıçemen’de tarihin akışını değiştirecek bir savaşa dönüştü. Anadolu Selçuklu Devleti ve Eyyubiler ittifakı, bir yanda; hızla yükselen ve tehdit oluşturan Harezmşahlar Devleti ise diğer yandaydı. Üç gün süren ve tarihe Yassıçemen Savaşı olarak geçen bu kanlı çarpışma, Selçuklu ve Eyyubi ordularının kesin zaferi ile sonuçlandı. Harezmşahlar Devleti’nin gücünü yerle bir eden bu zafer, sadece Anadolu’da değil, tüm Orta Doğu coğrafyasında derin etkiler yarattı. Yassıçemen Savaşı, Harezmşahlar Devleti’nin yıkılış sürecini başlatması ve Anadolu Selçuklu Devleti ile Moğol İmparatorluğu’nu komşu haline getirmesi açısından bir dönüm noktasıdır.
Yassıçemen Savaşının Nedenleri
Hârizmşahlar Devleti, 12. yüzyılda yükselişe geçmiş ve günümüz Türkmenistan, Özbekistan, Afganistan’ın yanı sıra İran ve Azerbaycan’ı da etkisi altına almış güçlü bir Türk devletiydi. Ancak bu ihtişamlı dönem, 1220 yılında Moğol İmparatoru Cengiz Han’ın Orta Asya seferleriyle sona ermeye başladı. Semerkant, Buhara ve Urgenç gibi önemli şehirleri ele geçiren Moğollar, Hârizmşahlar Devleti’ne ağır kayıplar verdi.
Bu yıkıcı saldırılar karşısında Hârizmşah Celaleddin Harezmşah, ordusuyla güneye, Hindistan’a doğru çekilmek zorunda kaldı. Ancak Moğol orduları peşlerini bırakmadı ve İndus Nehri kıyılarında Hârizmşahları tekrar mağlup etti. Celaleddin Harezmşah, bu yenilginin ardından en yakın komutanlarıyla birlikte batıya, Anadolu topraklarına yöneldi.
1229 yılında Ahlat şehrini kuşatan Celaleddin Harezmşah, 8 aylık zorlu bir mücadelenin ardından şehri ele geçirdi ve yağmalattı. Bu beklenmedik hamle, Anadolu Selçuklu Devleti ile Hârizmşahlar arasında bir savaşı kaçınılmaz hale getirdi.
Moğol İstilasının Selçuklu-Harzemşah İlişkilerine Etkisi
Moğol İmparatorluğu’nun yükselişi, 13. yüzyılda Orta Doğu’da büyük siyasi çalkantılara yol açtı. Harzemşahlar’ı tarih sahnesinden silen Moğollar, bu zaferin ardından Selçuklu Devleti için de ciddi bir tehdit haline geldiler.
Moğollar, Selçuklu topraklarına doğrudan saldırmak yerine kurnaz bir strateji izlemeyi tercih ettiler. Harzemşahlılar gibi görünerek bazı Selçuklu köylerine baskınlar düzenlediler. Bu sinsi planın amacı, Selçuklu Devleti ile Harzemşahlar arasında güvensizlik ve düşmanlık tohumları ekmekti.
Beklendiği gibi, Selçuklu Sultanı bu saldırıların arkasında Celaleddin Harzemşah’ın olduğuna inandı. Celaleddin’in suçsuz olduğunu ve saldırıların gerçek sorumlularının Moğollar olduğunu açıkladığı mektup, Sultan’ı ikna etmeye yetmedi. Ortaya çıkan güven bunalımı, iki devlet arasındaki ilişkileri zayıflattı ve aralarında soğuk rüzgarlar esmesine sebep oldu.
Bu olay, Moğol İmparatorluğu’nun sadece askeri güce değil, aynı zamanda zekice diplomatik manevralara da başvurabildiğinin önemli bir göstergesidir. Moğollar, Selçuklu-Harzemşah ittifakını parçalamayı başararak Anadolu’nun kapılarını kendilerine açmış oldular.
Yassıçemen Savaşında Ahlat Kalesi
Ahlat Kalesi, tarih boyunca birçok kez el değiştirmiş ve bu değişimler sıklıkla çatışmalara yol açmıştır. İşte bu çatışmalardan biri de, kalenin eski valisi Hacip Ali tarafından geri alınmasıyla başlamıştır. Bu durum, kaleyi daha önce ele geçiren Celaleddin Harzemşah’ı öfkelendirmiş ve Ahlat’ı kuşatmasına sebep olmuştur.
Hacip Ali ile yakın ilişkileri bulunan Selçuklu Sultanı, hem bu ilişkiyi korumak hem de kendi çıkarlarını gözetmek adına Harzemşah’tan kuşatmayı kaldırmasını talep etmiştir. Ancak Harzemşah, Ahlat Kalesi’nin zaten kendisine ait olduğunu, Hacip Ali’nin ise bir işgalci olduğunu savunarak bu talebi reddetmiştir.
Selçuklu Sultanı, Harzemşah’ın bu savunmasını kabul etmemiş ve iki hükümdar arasında sert mektuplaşmalar yaşanmaya başlamıştır. Diplomatik çözüm yollarının tıkanmasıyla birlikte, savaş çanları çalmaya başlamış ve iki ordu Yassıçemen Ovası’nda karşı karşıya gelmiştir.
Yassıçemen Savaşının Gelişmesi
1230 yılı, Anadolu Selçuklu Devleti’nin yükselişinin zirveye ulaştığı yıllardan biri olarak tarihe geçti. Sultan I. Alaeddin Keykubad önderliğindeki Selçuklu ordusu, Doğu Anadolu’da hakimiyet kurmaya çalışan Harezmşahlar ile karşı karşıya geldi. Erzincan yakınlarındaki Yassıçemen mevkiinde gerçekleşen muharebede, Selçuklu ordusunun taktiksel üstünlüğü ve disiplinli savaşma kabiliyeti, Harezmşahlar karşısında ezici bir zafer kazanmalarını sağladı.
Bu hezimet, Harezmşah Sultanı Celaleddin Mengüberdi’nin kaçmak zorunda kalmasına sebep oldu. Bazı tarihçiler, Celaleddin’in kaçarken öldüğünü öne sürerken, yaygın kabul gören görüş, daha sonra haydutlar tarafından öldürüldüğü yönündedir. Yassıçemen Muharebesi, Selçuklu Devleti’nin Anadolu’daki hakimiyetini pekiştirmesi ve bölgede uzun yıllar sürecek bir barış ve istikrar döneminin başlamasında önemli bir dönüm noktası oldu.
Yassıçemen Savaşı’nın Sunuçları
Yassıçemen Savaşı, I. Alaeddin Keykubad önderliğindeki Selçuklu ordusunun ezici bir zafer kazanmasıyla sonuçlandı. Bu zafer, Selçuklu Devleti’nin sınırlarını Tiflis’e kadar genişleterek Ahlat, Bitlis, Van, Adilcevaz ve Malazgirt gibi önemli şehirlerin ele geçirilmesini sağladı. Ancak bu ihtişamlı zafer, beraberinde beklenmedik bir tehlikeyi de getirdi.
Yassıçemen’de Harzemşahlar Devleti’nin ortadan kalkması, Selçuklu Devleti’ni doğrudan Moğol İmparatorluğu ile karşı karşıya bıraktı. Artık aralarında tampon bir güç kalmamıştı. Bu durumdan istifade etmek isteyen Moğollar, Baycu Noyan komutasındaki ordularıyla Anadolu’ya girerek saldırılara başladı. 1243 yılında gerçekleşen Kösedağ Savaşı, Moğolların Selçuklu ordusunu bozguna uğratmasıyla sonuçlandı. Bu yenilgi, Anadolu’nun Moğol istilasına ve Selçuklu Devleti’nin yıkılış sürecine girilmesine yol açtı.
Yassıçemen Savaşı, her ne kadar Selçuklu Devleti’ne kısa vadede büyük bir zafer ve toprak kazanımı sağlamış olsa da, uzun vadede Moğol tehdidini bertaraf edecek bir çözüm sunamamış ve Selçuklu Devleti’nin kaderini değiştirecek olayların fitilini ateşlemiştir.
